حسن فروزان فرد  - عضو هیات نمایندگان اتاق تهران

موضوع بهره‌وری مهم‌ترین چالش ماست در طول برنامه توسعه ششم و برای رسیدن به افق 1404 باز مهم‌ترین چالش کشور است. بهره ‌وری یک دیدگاه است، یک رویکرد به همه مسائل است. یعنی به همه مسائل به همه موضوعات و به همه مناقشات می‌شود با رویکرد بهره‌وری نگاه کرد. یک فرمول مهندسی صرفا برای کار کمتر، نتیجه بیشتر نیست. یک رویکرد است و یک فرهنگ است که باید بر همه تصمیمات ما حاکم شود به همه چالش‌ها و به همه تعیین‌رویکردها و اجراهای ما. روز ملی بهره‌ وری درست شده و نامگذاری شده با همین ایده که توجه همه فعالان در حوزه های مختلف حاکمیتی-مردمی را به توجه به این جهت‌گیری جدید برای ادامه حیات این جامعه جلب کند؛ بنابراین کسی نمی‌تواند از این جهت‌گیری ویژه مستنثا شود که نیازمندی‌اش در جامعه ما به شکل روشنی احساس می‌شود. و از آنها مهم‌تر می‌شود که ببینیم که این جهت‌گیری تا چه اندازه واقعا وجود داشته در طول سنواتی که گذشته و آثار آن چه چیزهایی بوده. آثاری را که بررسی می‌کنیم و اعداد و ارقامی را که می‌بینیم کاملا متوجه می‌شویم که متاسفانه این جهت‌گیری واقعا در اجرا وجود نداشته. محاسبات وضعیت بهره‌وری در کشور نشان می‌دهد که ما به ازای هر واحد سرمایه‌گذاری داریم چیزی کمتر یا مشابه 30-40 سال گذشته خروجی ایجاد می‌کنیم. به ازای هر واحد نیروی انسانی چیزی کمتر از 40 سال گذشته بهره وری داریم و این نشان دهنده رشد منفی است یعنی اینکه به رغم تاکیدات یا بعضی موقع‌ها تکرارهای کلامی انجام شده، بی‌تردید به استناد پشتوانه منابع نفتی در کشور، به استناد دسترسی غیرحرفه‌ای به ارثیه پدری در کشور توجه ویژه‌ای به این رویکرد در کشور وجود ندارد و نداشته است.

نکته‌ای که وجود دارد این است که هر کسی باید سهم خودش را بازی کند؛ یعنی موضوع موضوعی نیست که یک نفر بیاید کاری را انجام دهد که بقیه اصلاح شوند. چون عرض کردم این تصمیم هر روزه من، شما و هر فردی است که  در حوزه حقیقی و حقوقی دارد فعالیت می‌کند که آیا رویکردی که اتخاذ می‌کند نتیجه بهره‌وری را هم به ارمغان می‌آورد یا نه! به معنای استفاده حرفه‌ای تر از منابع موجود با هدف خروجی بیشتر.

یک نکته‌ای را هم اینجا یادآوری کنم چون این هم کلمه مهمی است، کلمه‌ها هم ارزش مهمی دارند. واژه صرفه‌جویی را زیاد شنیدیم. بعضی موقع‌ها این واژه صرفی‌جویی را مصادف با بهره‌وری می‌بینند. یادآوری می‌کنم که بله، صرفه‌جویی هم نوعی از بهره وری می تواند باشد، اگر من بخواهم از آن تعبیری داشته باشم می‌گویم صرفه‌جویی، بهره‌وری در نقطه است. یا بهره‌وری در کوتاه‌مدت با تعریف‌اقتصادی‌اش. کوتاه مدت در زاویه نگاه اقتصادی، مقدار زمانی است که همه عوامل ثابت هستند و هیچ تغییری نمی‌شود داد. اگر اینطور نگاه کنیم، بهره‌وری در کوتاه مدت با تعریف اقتصادی‌اش یا در نطقه خودش را ممکن است به صورت صرفه جویی نمایش دهد. صرفه‌جویی یعنی صرفه  جستن، صرفه‌جستن بهتر از منابع. در عنوان بهره وری که به عنوان یک کسر بیانش می‌کنیم بالاخره ما ارزش افزوده‌ی حاصل از فعالیت را، ستانده‌ی حاصل از فعالیت را به عنوان خروجی بنگاه‌ و به عنوان خروجی فرد در نظر می‌گیریم و در مخرج هم نگاه می‌کنیم به منابع موردتوجه. حالا منبع انسانی، سرمایه یا انرژی و یا هر چیز دیگری که می توانیم در نظر بگیریم.

در کوتاه‌مدت یا در نقطه، با فرض اینکه تلاش ویژه‌ای بر روی تغییر ارزش افزوده، ساختار تولید ارزش افزوده بنگاه یا فرد نمی‌شود داشت در نظر می‌گیریم که پس تلاش می‌کنیم که از منابع محدودتری استفاده بکنیم. اما بهره‌وری ای که کشور امروز به آن احتیاج دارد با هدف رشد 8 درصدی، بهره‌وری‌ای نیست که از زاویه نگاه صرفه‌جویی حاصل بشود. بهره‌وری‌ای است که عمده‌اش در تغییر در صورت کسر حاصل می‌شود. با این نگاه ابزارها و رویکردهای تولیدکننده‌ی این بهره‌وری خیلی متفاوت است با ابزارها و روش‌های تولیدکننده صرفه‌جویی. قسمت عمده‌ای از تلاش‌های رسانه‌ای در حوزه اطلاع‌رسانی در این زمینه‌ها در طول چند سال گذشته و آن سالی که رهبری هم موضوع صرفه‌جویی را مطرح کرده بودند، برمی‌گردد به مبارزه با مصرف غیرحرفه‌ای و غیرعادی از منابع. یعنی نگاه بهره‌وری کوتاه‌مدت یا صرفه‌جویی. این گفت‌و‌گو کفایت مذاکرات را نمی‌کند و بی‌تردید توجه ویژه و اضافه بر سازمان بر مفهوم صرفه‌جویی در کشوری که هدف 8 درصدی رشد اقتصادی برای خودش طراحی کرده، تناسبات لازم را ندارد. بعضی موقع‌ها حتی می‌تواند تضاد و تناقض ایجاد بکند. بهره‌وری امروز در دنیا با شدت‌گرفتن رویکردها و موفقیت‌ رویکردهایی است که توان تولید ارزش افزوده‌ی بسیار متفاوت از گذشته را ایجاد کرده است. این گوشی‌ای که در دست شماست، نماد بهره‌وری از منابع است بدون اینکه توجه اضافه‌بر سازمانی بر صرفه‌جویی کرده باشند، سعی کردند از منابع محدودتر ارزش افزوده بزرگ‌تری ایجاد بکنند. طراحی این گوشی ناشی از این ایده‌ است که چگونه می‌شود از این منابع محدود ارزش افزوده‌ی بیشتری تولید کرد. یعنی صورت کسر را به عنوان متغیر در نظر گرفتیم. بنابراین رویکردهایمان به سمت تغییر و تحول در صورت کسر است. به جای اینکه صورت کسر را ثابت در نظر بگیریم و تلاش بکنیم که حالا این مقدار ثابت رااز منابع کمتری به دست بیاوریم. این یک تغییر گفتمان است در طول 50 سال گذشته در دنیا و ما هنوز درگیر این تغییر گفتمان در حوزه بهره‌وری نشدیم. بنابراین تلاش‌هایمان در حوزه صرفه‌جویی باقی می‌ماند در بهترین شرایط و آثار مهم ملی به ارمغان نمی‌آورد.