4 جولای 2020 (14 تیر 99) به عنوان نخستین شنبه ماه جولای به عنوان روز جهانی تعاون با شعار “ تعاونی‌ها برای مقابله با تغییرات اقلیمی” گرامی داشته می‌شود و در این خصوص نقش تعاونی‌ها با حدود یک میلیارد و 200 میلیون نفر از تاثیر خیره کننده‌ای در کمک به اقتصاد جهانی در عین مراعات حال اقلیم زیست و فعالیت‌های تولیدی برخوردار است. در این میان کافی است نگاهی گذرا داشته باشیم به شکل گیری اتحادیه بین المللی تعاون و جایگاه خاص آن تا به ظرفیتهای پیدا و پنهان آنها در کمک به توسعه پایدار وقوف بیشتری داشت.

وقتی زمان تشکیل اتحادیه بین‌المللی تعاون (ICA) را که برای نخستین بار در سال 1895میلادی با عضویت سازمان‌های ملی و بین‌المللی تعاون در تمام بخش‌ها از جمله کشاورزی، بانکداری، انرژی، صنعت، بیمه، ماهیگیری، تعاونی‌های مسکن، گردشگری و مصرف را با آنچه در روایت مستند ویل دورانت در کتاب "تاریخ تمدن" راجع به زمینه‌های مشارکت اقتصادی و اجتماعی در ایران مقایسه می‌کنیم که نوشته است: " کتاب اوِستا کشاورزی را ستوده و آن را مهم‌ترین و والاترین کار بشر دانسته که خدای بزرگ ( اهورا مزدا) از آن بیش از کارهای دیگر خشنود می‌شود. قسمتی از اراضی ملک مردم بود و خود به زراعت آن می‌پرداخته‌اند و گاهی خرده‌مالکان جمعیت‌های تعاونی کشاورزی چندخانوار تشکیل می‌دادند و بصورت جمعی به کاشتن زمین‌های وسیع می‌پرداخته‌اند." می‌توان در کنار غرور و خشنودی باور تاریخی ایرانیان به تعاون، از رنگ باختن این حس تعاون در تعاونی‌ها و اتحادیه‌های کنونی انگشت حیرت گزید! در واقع امروز این پرسش به ذهن فعالان اقتصادی به ویژه اعضای تعاونی‌های مختلف بروز می‌کند که چه عامل یا عواملی در نبود روح تعاون به معنای واقعی کلمه و موثر در تشکل‌های تعاونی ایران به ویژه تعاونی‌های روستایی و کشاورزی که علی‌القاعده باید مجرب‌ترین تشکل‌های تولیدی و خدماتی اقتصاد ایران باشند، تاثیرگذار بوده است!؟ آن هم در شرایطی که در قرآن کریم و روایات و احادیث متعددی نیز بر اهمیت تعاون تاکید شده است.

نگاهی به روند رشد تعاونی‌ها از زمان تاسیس اتحادیه بین‌المللی تعاون ICA که تنها سازمان بین‌المللی است که با وجود 2 جنگ بزرگ جهانی اول و دوم از هم نپاشیده و با وجود اختلاف نظرهای شدید سیاسی اعضا، نه تنها انسجام و اتحاد خود را با پایبندی به صلح و عدم طرفیت سیاسی به سمت یک جریان خاص نشان داده‌اند؛ بلکه بر اساس آخرین آمار سایت این اتحادیه، تا کنون بیش از 300 فدراسیون و سازمان عضو از 109 کشور (با حدود یک میلیارد و 200 میلیون نفر) را در جهان زیر پوشش قرار داده است. در این میان با نگاهی به مجله جهانی تعاونی که فهرست بزرگ‌ترین شرکت‌های تعاونی در جهان را منتشر می‌کند، می‌توان به اثرات اقتصادی شرکت‌های تعاونی در سراسر جهان پی‌برد؛ تا جایی که بر اساس آنچه در نسخه ششم از گزارش تعاونی جهانی مخابره شده است، گردش مالی جهانی300 تعاونی برتر جهان 2.1 تریلیون دلاری بوده است.

اما در ایران ما با وجود آن پیشینه اشاره شده در آغاز سخن نگارنده، آنچه چندان محلی از اعراب نیافته، توجه به روح تعاون در تصمیمات اتخاذ شده در ارگان‌های اجرایی- مقننه و حتی خود اتحادیه‌های تعاونی بوده است که در این خصوص از بخش کشاورزی به عنوان خصوصی‌ترین حوزه فعالیت اقتصادی کشور انتظار به مراتب بیشتری می‌رود. 

در واقع تداوم این عدم خودباوری به قدری بوده است که حتی با وجود اصرار برخی روسای سازمان‌های تعاون روستایی ادوار مختلف که قصد بازگشایی فضایی را نیز برای مشارکت و تعاون اعضا در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری مسئولانه که منافع عمومی و همچنین تولیدکنندگان را تامین کند گرفتند؛ خود اعضای این تعاونی‌‎ها به دلیل محافظه‌کاری‌ها و ملاحظات خودپندارانه ریشه‌دار، از ایفای نقش یک عضو فعال پرهیز داشته‌اند!

کما اینکه خود اعضای تعاونی‌ها و اتحادیه‌های کشاورزی در دفاع از حقوق اعضاء تا هنگامه برگزاری مجامع عمومی و فوق‌العاده با اعضای تعاونی‌های خود غریبه رفتار می‌کنند و حتی مصوبات اساسنامه را در سرلوحه امور قرار نمی‌دهند و فقط به محض نزدیکی به روزهای برگزاری مجامع، مشغول لابی و رایزنی برای جلب رضایت اکثریت اعضاء می‌شوند! اتحادیه‌هایی که قرار است بازوی اجرایی باشند و دست یاری به قوای سه‌گانه بدهند، دست نیاز به سوی آنها دراز می‌کنند و حتی در فعالیت‌های فرهنگی جهت ایجاد روح تشکل‌گرایی و جمعی که پاشنه آشیل این روزهای اقتصاد و در کل توسعه ایران است، کارنامه قابل دفاع و حداقل روشنی ارائه نکرده و نمی‌کنند.

 از سال ۱۹۹۵، سازمان ملل متحد و اتحادیه بین المللی تعاون به انتخاب موضوعی برای گرامیداشت این روز می‌پردازند. هدف این پاسداشت افزایش آگاهی در مورد تعاونی‌ها، برجسته کردن اهداف سازمان ملل متحد و نهضت بین المللی تعاون، تاکید بر نقش نهضت تعاون در حل مسائل جوامع مختلف و نیز تقویت و گسترش مشارکت میان نهضت بین المللی تعاون است.

 با این وجود پس از انتصاب اخیر مدیرعامل و رئیس جدید هیات مدیره سازمان تعاون روستایی ایران (با توجه به سوابقش در روحیه کار جمعی و باور به تعاون اجتماعی در هلدینگ اقتصادی کمیته امداد امام ) اگرچه شاید قضاوت زودهنگام باشد، اما به نظر می‌رسد گزینه ای همسو با روش وزیر جهادکشاورزی باشد. کما اینکه خود وزیر نیز روز گذشته به صورت پایلوت بخشی از اختیارات وزارت را در خراسان رضوی به دستگاه مربوطه در آن استان سپرد. لذا با این شرایط انتظار می‌رود عرصه برای خلاقیت و پویایی اعضای اتحادیه‌های تعاونی در حوزه کشاورزی باز شده باشد.

در این میان انتظار می‌رود شبکه تعاونی‌های روستایی با ۲.۹۴۱ شرکت تعاونی روستایی و عضویت 4 میلیون و 500 هزار نفر در سطح 56 هزار روستا و سرمایه‌ای بالغ بر ۴۴۰ میلیارد ریال که به نوبه خود ۲۵۶ اتحادیه را در سطح شهرستان‌ها تشکیل می‌دهند، بعنوان بازیگران اصلی میدان اقتصاد کشاورزی از این فرصت مغتنم هم در ابعاد آموزشی فرهنگ تعاونی در ایران و هم در ابعاد کمک به تنظیم بازار محصولات کشاورزی، نهایت استفاده مثبت را ببرند.