صنایع غذایی> سرانه مصرف شیر در ایران طی دو دهه اخیر از ۹۵ کیلو به ۸۰ کیلو کاهش یافته است؛ شیر مدرسه از برنامه های توصیه شده است که در دو دهه گذشته در ایران افت چشمگیری داشته است.

از سال 2001 به پیشنهاد فائو و با تصویب سازمان ملل اول ژون مصادف با 12 خرداد به عنوان روز جهانی شیر نام گذاری شده است.

شیر تنها غذایی است که سازمان ملل دو روز در سال را برای ترویج لزوم مصرف آن در جامعه بشری مصوب کرده است (روز جهانی شیر و روز جهانی شیر مدرسه)

شیر به عنوان یک غذای کامل از سوی سازمان ملل به رسمیت شناخته شده است.

در بیست سال گذشته روز جهانی شیر هر ساله با برنامه های متنوع ترویجی در سراسر جهان بخصوص کشورهای توسعه یافته برگزار شده است؛ در سال گذشته در بیش از 60 کشور دنیا بیش از 400 از برنامه ترویجی در روز جهانی شیر برگزار شده است.

با توجه به اثبات تاثیر شیر در تقویت سیستم دفاعی بدن، پیشگیری از پوکی استخوان، تقویت لثه و دندان، افزایش میانگین قد و... افزایش سرانه مصرف شیر به عنوان راهکاری برای کاهش هزینه های درمان خانوارها توصیه شده است.

سرانه مصرف در ایران در حال حاضر 80 کیلو برای هر فرد در سال است که با 150 کیلو توصیه شده سازمان بهداشت جهانی و همینطور 120 کیلو هدف گذاری شده در سند چشم اندار فاصله زیادی دارد.

سرانه مصرف شیر در ایران طی دو دهه اخیر از 95 کیلو به 80 کیلو کاهش یافته است.

شیر مدرسه از برنامه های توصیه شده سازمان بهداشت جهانی است که در دو دهه گذشته در ایران افت چشمگیری داشته است.

ایران یکی از پیشروترین کشورها در شیر رایگان مدارس بوده و در بعد از انقلاب طی سال‌ها شیر یارانه ای و شیرمدارس توزیع می شد.

شیر رایگان مدرسه در سال گذشته نیز برای 8 استان کم برخوردار مصوب شد اما با اجرای ناقص و غیر مستمر همراه بود.

در بند ح ماده 31 بخش 7 (کشاورزی) برنامه ششم توسعه بر لزوم اخذ عوارض از چربی های مضر و نوشابه برای هزینه کرد در افزایش سرانه مصرف شیر تاکید شده که اجرایی نگردیده است.

اخذ عوارض از انواع چربی‌های وارداتی دارای اسیدهای چرب اشباع و غیر اشباعی(ترانس) بیش از حد مجاز و نوشابه‌های گازدار مصرفی و صرف منابع حاصل از آنها در جهت افزایش سرانه شیر نیز یکی از برنامه های بوده است که به مرحله اجرایی نرسیده است.

اهمیت صنعت شیر ایران

صنعت لبنیات قریب به 70 سال سابقه صنعتی در ایران دارد این صنعت در بدو امر با ماموریت تامین شیر مدارس ایجاد شده است.

بیش از 85 درصد صنعت لبنیات ایران خصوصی است و از استثنائات موفق خصوصی سازی در کشور است و بیش از 90 درصد تجهیزات و مواد مصرفی صنعت لبنیات در داخل کشور تامین می شود.

بر اساس اعلام انجمن صنایع لبنی صنعت لبنیات ایران از نظر تکنولوژی با کشورهای صنعتی همتراز است و محصولات آن قابلیت رقابت بالایی با برندهای کشورهای توسعه یافته دارد.

میزان اشتغال در صنعت لبنیات بطور مستقیم حدود 120 هزار بطور غیر مستقیم حدود 480 هزار و در کل زنجیره صنعت بیش از 2 میلیون نفر است. (با صنایع بزرگ قابل رقابت است)

ماده خام این صنعت (شیرخام) در عموم نقاط محروم کشور قابل تولید است و در صورت توسعه میتواند به اشتغال پایدار در مناطق محروم کمک شایانی داشته باشد. (مدل هند و برزیل)

ایران  تادهه 60 وارد کننده محصولات لبنی بود (شیرخشک و پنیر) ولی با حضور بخش خصوصی و توسعه صنعت امروز علاوه بر تامین بازار داخلی، صادرکننده محصولات لبنی به کشورهای منطقه است. (عراق،پاکستان،حاشیه خلیج فارس، افغانستان، اورآسیا)

صادرات محصولات لبنی در سال گذشته 450 هزار تن برابر با 750 میلیون دلار بوده است.

صنعت لبنیات توان تحقق هدف 3 میلیارد دلاری را در یک چشم انداز 5 ساله داراست؛ بازار لبنیات ایران بسیار رقابتی بوده و بیش از 400 واحد تولید لبنیات و برند محصولات لبنی در کشور وجود دارد. این بدان معنی است که حق انتخاب مصرف کننده در این صنعت محترم شمرده شده است.

بنا بر آمارهای مرکز آمار ایران قریب 8  میلیون تن میزان تولید شیرخام است که 6 میلیون تن آن جذب صنعت لبنیات می شود  اما آمار وزارت جهاد کشاورزی این آمار را 11 میلیون تن اعلام کرده است و اختلاف آماری عمیقی میان دو دستگاه دولتی وجود دارد.

ظرفیت کل کارخانه های صنعت لبنیات بر حسب مجوز بهره برداری 16 میلیون تن شیرخام و بطور واقعی قریب 12 میلیون تن است در صورت حل مشکلات صنعت و اجازه به توسعه آن صنعت لبنیات می تواند میزان اشتغال و تولید و صادرات خود را تا دو برابر ارقام موجود افزایش دهد.

مشکلات صنعت لبنیات

سه مشکل اساسی صنعت لبنیات در موارد زیر خلاصه می شود:

همانطور که اشاره شد سرانه مصرف لبنیات در ایران هم نسبت به میانگین جهانی و کشورهای توسعه یافته و هم نسبت به اهداف چشم انداز 20 ساله بسیار عقب است. این درحالی است که با حذف شیر یارانه ای و نیز شیر مدارس، سرانه مصرف در ایران از حدود 90 کیلو به حدود 80 کیلو کاهش یافته است.

موضوع سرانه مصرف لبنیات از جمله سیاست های مرتبط با پیشگیری در جامعه است که متاسفانه از سوی دستگاه های متصدی سلامت جامعه مورد توجه قرار نگرفته است. درحالی که در برنامه پنجم و برنامه ششم محل تامین اعتبارات آن مشخص شده است.

ایجاد باورهای غلط در مردم نیز از جمله علل کاهش مصرف در ایران است. درحالی که سازمانهای نظارتی مختلفی بر تولید صنعتی شیر و لبنیات نظارت دارند. (دام پزشکی، سازمان غذا و دارو، استاندارد، انستیتو تغذیه و..)

دهک های محروم جامعه کمترین برخورداری را از محصولات لبنی دارند؛ به همین دلیل انجمن صنایع فرآورده های لبنی تابستان سال گذشته طرحی را به وزیر صمت داد و اعلام آمادگی کرد تا در صورت همراهی دولت، بیش از 2 میلیون تن شیر و محصولات لبنی را برای توزیع در میان خانوارهای کم درآمد با سود 3 درصد تامین نماید اما با وجود موافقت وزیر و ارسال نامه به رئیس جمهور و معاون اول، هنوز پاسخی دریافت نکرده است.

بیش از 75 درصد محصولات پرمصرف لبنیات در دایره قیمت گذاری دستوری دولت قرار دارد. (شیر،ماست،پنیر)

دخالت دولت در قیمت گذاری به نفع مصرف کنندگان با استناد به اختصاص ارز دولتی به نهاده های دامی است و موجب نارضایتی تولید کنندگان است.

گرفتن سهم بازار در یک کشور خارجی بسیار دشوار و نیازمند صرف هزینه های هنگفتی است، حضور صنایع لبنی ایرانی در منطقه در طی سالها سرمایه گذاری اتفاق افتاده است.

با اینحال سیاست های دولت در حمایت از صادرات لبنی غیر شفاف و غیر قابل پیش بینی بوده است. حذف مشوق های صادراتی و یا تعیین عوارض از جمله مصداقهای این پیش بینی ناپذیری است

مهمتر اینکه دولت و بطور خاص وزارت جهاد تمرکزی بر سیاست های تعرفه ای نداشته است. بطور مثال درحالی که در عراق در طی سالهای اخیر بر روی محصولات ایرانی مثل ماست و دوغ و پنیر تعرفه های سنگینی برای حمایت از کارخانه های لبنی عراقی وضع شده و از سوی دیگر تعرفه واردات شیرخشک به عراق به عنوان ماده اولیه تولید این محصولات صفر است. (عراق دارای دامداری صنعتی نیست و به همین دلیل از شیرخشک استفاده می‌کند.)

در چنین شرایطی دولت اجازه صادرات شیرخشک را داده و عملاً دست به حذف شرکتهای ایرانی از بازار عراق زده است. چنین وضعیتی در پاکستان و افغانستان هم قابل مشاهده است.

صادرات شیرخشک در حالی است که برای تولید هر یک کیلو شیرخشک، 12 کیلوشیر استفاده می شود و این به این معنی است که عملاً دولت اجازه داده تا یارانه مصرف کننده ایرانی به خارج صادر شود/ (هرده هزارتن شیرخشک صادراتی برابر با خروج 26 میلیون دلار از کشور است.)

از دیگر مصادیق در رابطه با نادرستی سیاست گذاری های دولت در حوزه صادرات و تخریب بازار صادراتی ایران آن است که بطور مثال در موضوع صادرات شیرخشک دولت دست به سهمیه بندی صادرات شیرخشک زد که فارغ از فسادزا بودن و ایجاد بازار خرید و فروش سهمیه، باعث شد تا با هجوم فروشنده های ایرانی به بازار منطقه، قیمت شیر خشک ایران افت کرده و برند محصول ایرانی به دلیل وجود تقلب عدم رعایت استانداردهای تولید افول کند.

این درحالی است که تولیدکنندگان به وزارت جهاد پیشنهاد داده بودند که صادرات شیرخشک بدون سهمیه بندی و از طریق مرکز هماهنگ کننده میان صادرکنندگان مثل دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد انجام شود.

منبع:تسنیم