زیانی که دولت در زنجیره تولید آرد و نان متحمل می‌شود، حدود 10 هزار میلیارد تومان بوده که 6 هزارمیلیارد تومان آن یارانه خرید گندم و 4 هزارمیلیارد تومان یارانه نقدی نان است.
در گزارشی که مرکز پژوهش مجلس شورای اسلامی با موضوع " آسیب شناسی صنعت نان در ایران " به آن پرداخته است، معاونت پژوهش های زیر بنایی و امور تولیدی این مرکز از موانع و چالش های تکان دهنده این صنعت پرده برداشت که در نوع خود قابل توجه است.
بر اساس این گزارش، از آنجا که در کشور ما نان، بخش عمده ای از غذای روزانه خانوارها را تشکیل می دهد از این رو هزینه های این ماده غذایی در اقتصاد خانوار و کیفیت آن در سلامت خانواده بسیار اثرگذار است. بر همین اساس به رغم هدفی که در ابتدا از طریق قانون هدفمندکردن یارانه ها دنبال می شد، سیاست تثبیت قیمت ها به جای اصلاح قیمت ها صورت گرفت، در حالی که پرداخت یارانه نقدی نان به مصرف کننده عملیاتی شد. سیاست تثبیت قیمت ها همچنین در سال های اخیر منجر به قانون گریزی هایی در سطح برخی نانوایی ها با کاهش کیفیت و کمیت نان و برخی کارخانه های آرد از جمله افزایش میزان سبوس گیری ، بالاتر از حد مجاز و فروش آن به صورت آزاد شده است. همچنین آنالیز برخی از آردهای کارخانه های آردسازی، حاکی از اعمال رطوبت بیشتر از حد مجاز است.
با گذر از سیاست تثبیت قیمت ها پس از حدود 30 ماه از آخرین تصمیمات، اصلاح 30 درصدی قیمت ها راهکاری مکفی در جهت اصلاح ساختار صنعت نان نبوده و با توجه به اینکه به طور متوسط در کشور، تاثیر آرد در ارزش نان حدود 20-27 درصد است، این اصلاح مختصر قیمت ها فقط می تواند بخشی از افزایش قیمت های سالانه اجزای این زنجیره و ضرردهی نانوایان را جبران کند و تاثیری بر میزان مصرف آرد و کاهش حجم ضایعات و بهبود کیفیت نان و رقابتی شدن بازار در سطح مطلوب ندارد.
به منظور رفع مشکلات صنعت نان باید به برنامه هایی در راستای اصلاح و رقابتی شدن این صنعت با اهدافی همچون افزایش و بهبود کیفیت و کمیت نان، ارتقای سطح بهداشت و سلامت، اصلاح تدریجی نظام پرداخت یارانه به همراه اتخاذ تدابیری در جهت رفع پیامدهای اجتماعی آن و مدیریت بهینه منابع، کاهش ضایعات، حذف رانت، ایجاد انگیزه و ارتقای سطح مشارکت بخش های تعاونی و خصوصی در تولید و تامین و ایجاد فرصت برای تجارت با سایر کشورها در بخش گندم و آرد پرداخته شود. اجرای این برنامه ها می تواند در راستای اصلاح و رقابتی شدن این صنعت و جلوگیری از اتلاف منابع در آن تاثیر بسزایی داشته باشد.
بنابر این گزارش، میزان آرد تولید شده در مدت زمانی که قیمت های نان به دنبال اجرای هدفمندی یارانه اصلاح شد، افزایش قابل توجهی یافته که توجیهی به جز تاثیر مثبت اصلاح یا افزایش قیمت ها در افزایش کارایی ندارد.
میزان فروش گندم مختص آرد خبازی کشور در سال های اخیر نشان می دهد که درسال 91 میزان مصرف آرد خبازی حدود 5.7 میلیون تن، اما درسال های قبل و بعد از آن حدود 9 میلیون تن بوده است.
افزایش تعداد نانوایی های سنتی کشور به 72 هزار واحد
در حال حاضر تعداد کل واحدهای نانوایی سنتی کشور 72 هزار واحد است که حدود 9300 واحد از آن ها مربوط استان البرز و 3360 واحد آن در شهر تهران واقع شده که از این رقم حدود 323 واحد جدید، بعد از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها احداث شده است.
گرچه افزایش تعداد واحدهای نانوایی نمی تواند توجیهی برای افزیش 5.1 میلیون تنی آرد درسال 92 در مقایسه با سال قبل آن باشد، اما این آمار نشان می دهد، سیاست اصلاح قیمت هایی با اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها مثبت و در جلوگیری از اتلاف منابع موثر بوده و در نهایت نقش مهمی در متعادل شدن میزان مصرف در شرایط رقابتی بازی کرده است.
نقش نانواهای غیر حرفه ای در افزایش هزینه ها
بعد از عبور از این خبر مناسب باید به این نکته اشاره کرد که صنعت و بازار نان ایران یکی از پرچالش ترین بخش های صنعت غذای کشور است که در سطحی گسترده از غیرحرفه ای بودن نانواها و تولید ناکارآمد سنتی تا نقش پررنگ لابی در خرید و فروش گندم پخش شده است.
برای نمونه، در گزارش این مرکز اشاره شده که گندم تولیدی در کشور بعد از برداشت و جمع آوری توسط کشاورزان به خریداران دولتی و خصوصی عرضه می شود،؛ اما این گندم ارایه شده توسط کشاورزان عمدتا از کیفیت لازم برخوردار نیست و مامورین خرید دولت با فشار سیاسی از سوی مراکز قدرت استان ها و... مجبور به خرید گندم های درجه دو و سه و حتی آفت زده شده اند.
آردهای بی کیفیت در ادامه مسیر خود، از سیلوهای دولتی به کارخانه های آردسازی می روند و این کارخانه ها، آرد اول را که مغز گندم و با کیفیت است، به مغازه های شیرینی فروشی و با قیمت بالاتر می فروشند و تتمه آرد را که معمولا کیفیت لازم را ندارد به نانوایان با نرخ دولتی می فروشند.
در این چرخه اتفاقات بسیاری بر سر گندم و آرد می افتد که در نهایت نه می تواند مصرف کننده را راضی کند و نه روی پای خود بایستد و باری روی دوش دولت نباشد.
زیان 10 هزار میلیارد تومانی دولت از تولید آرد خبازی و نان
ضرر و زیانی که دولت در این زنجیره متحمل می شود حدود 10 هزارمیلیارد تومان است، به طوری که دولت سالانه 9 میلیون تن گندم خبازی خریداری می کند و 685 تومان مابه التفاوت خریدوفروش گندم است؛ در نتیجه 6 هزارمیلیارد تومان یارانه بابت خرید گندم پرداخت می شود. از آنجا که آمار جمعیت یارانه بگیر کشور حدود 75میلیون نفر است، با ضرب این عدد در 12 ماه سال و مبلغ 4550 تومان یارانه نقدی، 4 هزارمیلیارد تومان بابت یارانه نقدی نان از سوی دولت پرداخت می شود که جمعا زیان آن را به حدود 10 هزار میلیارد تومان می رساند.
ایران؛ چهارمین کشور پر مصرف کننده نان در جهان
به گزارش موسسه DAESNI سالانه حدود 86 میلیارد دلار اندازه مصرف نان در جهان برآورد شده که یک سوم آن سهم آسیا و اقیانوسیه بوده و بزرگ ترین بازار نان جهان را شکل داده است. سهم نان در سبد غذایی کشورهای مختلف هم متفاوت است. برای نمونه بنگلادش با اختصاص بیش از 50 درصد کل هزینه های خوراکی خانوار به نان، رتبه یک جهان در سهم نان از سبد غذایی را دارد. بعد از این کشور نیز کشورهای مصر، ترکیه و ایران بودند و کمترین سهم هم به کشورهای توسعه یافته مانند استرالیا، آمریکا و فرانسه تعلق داشته است.
تجربه سایر کشور ها در بخش نان
در فرانسه حدود 65 درصد ظرفیت خصوصی سازی گندم در اختیار بخش تعاونی و 35درصد در اختیار بخش خصوصی است. در کانادا سیلوهای اولیه توسط شرکت های غله مدیریت می شوند که این شرکت ها با شرکت های تعاونی با مالکیت کشاورزان هستند و با اینکه شرکت ها با مالکیت بخش خصوصی هستند، اما هم اکنون 6 شرکت مالکیت بیش از 95درصد تمامی سیلوهای اولیه را دارند. کشاورزان کانادایی گندم خود را به سه هزار انبار استانی می دهند که 80 درصد آن ها به تعاونی ها و بقیه برای شرکت های خصوصی است. این گندم با یارانه دولت به حمل و نقل به پایانه های صادراتی منتقل می شود. ترکیه هم که در دهه 80 وارد نظام بازار آزاد شد، کم کم کمک های غیرمستقیم و محدود دولت را از این بخش حذف کرد و بازار را رقابتی کرد. الان بخش مهمی از بازار نان ترکیه در انحصار نانوایانی است که به عنوان شرکت های صنعتی کوچک و متوسط شناخته می شوند. بهره وری بهینه در تولید نان این کشور نیز نقش مهمی دارد، چراکه گران ترین سوخت جهان را استفاده می کند و هزینه نیروی کار برای کارفرما هزینه بزرگی است. از طرفی بخش خصوصی نیز که حرف اول را می زند در این کشور تنها با چند شرکت بزرگ، مشتریان طبقه متوسط و ثروتمند شهری را هدف گرفته و در نتیجه بخش اعظم تولید نان صنعتی همچنان در انحصار نانوایی های کوچک و متوسط است.
این صنعت در جهان از حمایت ها و تشویق های دولتی نیز بهره مند است، برای نمونه آمریکا از روش پرداخت دوره ای برای ارتقای درآمد کشاورزان در شرایطی که قیمت پایین تر از حد انتظار آن هاست، استفاده می کند. با این حال در سال های اخیر سهم حمایت های قیمتی، مانند قیمت تضمینی، به عنوان درصدی از دریافت های خالص بخش کشاورزی به طور معناداری کاهش یافته است؛ به علاوه سطح کلی حمایت کاهش یافته بدین معنی که درصد بیشتری از دریافت های کشاورزی از بازار به دست می آید و نه از حمایت های دولتی.
در کانادا روش های مختلفی برای افزایش انگیزه کشاورزان برای ارتقای کیفیت محصولات وجود دارد. برای نمونه راه های تعامل کشاورزان با دولت را متنوع و متعدد کرده اند و کشاورز براساس کیفیت محصول خود، میزان ریسک پذیری و... روش خود را انتخاب می کنند، در ترکیه نیز یکی از معیارهای پرداخت پول به کشاورزان کیفیت گندم است.
سرنوشت نان سنتی در نظام صنعتی با وجود مزیت‌های پرشمار صنعتی کردن تولید نان توسط بخش خصوصی، نان سنتی همچنان بر بازار ایران مسلط است و نمی توان ذایقه مردم را به سرعت تغییر داد. گرچه این بخش مشکلاتی مانند مصرف بسیار انرژی غیرقابل استفاده مجدد و کیفیت پایین و حتی بهداشت کمتر دارد.
ذائقه مردم را یکی از موانع صنعتی شدن است که امکان تکثیر اکثر نان های سنتی موجود به روش استاندارد و مکانیزه تقریبا امکان پذیر نیست. نمونه هایی از این نان هم تولید شده، اما کارشناسان معتقدند حتی درصورت امکان هم ویژگی نان های سنتی در شکل و مزه دستخوش تغییر می شود و نمی تواند در کوتاه مدت جذابیت کافی برای بازار ایجاد کند.
لازم به ذکر است این طرح مطالعاتی که متن کامل آن را در 43 صفحه و با دانلود از پیوست ذیل همین خبر می توانید دریافت کنید، به تقاضای احمد توکلی، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی و تحت نظارت علمی محسن صمدی و محمدرضا محمدخانی تهیه و تدوین شده است.
پیش تر نیز مرکز پژوهش های مجلس در خرداد ماه سال 1391 خورشیدی به درخواست کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس مبادرت به ارائه گزارشی تحت عنوان "بررسی ساختار و آسیب شناسی چرخه تولید نان در کشور و ارائه راهکارها" کرده بود.
منبع:ایانا
در گزارشی که مرکز پژوهش مجلس شورای اسلامی با موضوع " آسیب شناسی صنعت نان در ایران " به آن پرداخته است، معاونت پژوهش های زیر بنایی و امور تولیدی این مرکز از موانع و چالش های تکان دهنده این صنعت پرده برداشت که در نوع خود قابل توجه است.
بر اساس این گزارش، از آنجا که در کشور ما نان، بخش عمده ای از غذای روزانه خانوارها را تشکیل می دهد از این رو هزینه های این ماده غذایی در اقتصاد خانوار و کیفیت آن در سلامت خانواده بسیار اثرگذار است. بر همین اساس به رغم هدفی که در ابتدا از طریق قانون هدفمندکردن یارانه ها دنبال می شد، سیاست تثبیت قیمت ها به جای اصلاح قیمت ها صورت گرفت، در حالی که پرداخت یارانه نقدی نان به مصرف کننده عملیاتی شد. سیاست تثبیت قیمت ها همچنین در سال های اخیر منجر به قانون گریزی هایی در سطح برخی نانوایی ها با کاهش کیفیت و کمیت نان و برخی کارخانه های آرد از جمله افزایش میزان سبوس گیری ، بالاتر از حد مجاز و فروش آن به صورت آزاد شده است. همچنین آنالیز برخی از آردهای کارخانه های آردسازی، حاکی از اعمال رطوبت بیشتر از حد مجاز است.
با گذر از سیاست تثبیت قیمت ها پس از حدود 30 ماه از آخرین تصمیمات، اصلاح 30 درصدی قیمت ها راهکاری مکفی در جهت اصلاح ساختار صنعت نان نبوده و با توجه به اینکه به طور متوسط در کشور، تاثیر آرد در ارزش نان حدود 20-27 درصد است، این اصلاح مختصر قیمت ها فقط می تواند بخشی از افزایش قیمت های سالانه اجزای این زنجیره و ضرردهی نانوایان را جبران کند و تاثیری بر میزان مصرف آرد و کاهش حجم ضایعات و بهبود کیفیت نان و رقابتی شدن بازار در سطح مطلوب ندارد.
به منظور رفع مشکلات صنعت نان باید به برنامه هایی در راستای اصلاح و رقابتی شدن این صنعت با اهدافی همچون افزایش و بهبود کیفیت و کمیت نان، ارتقای سطح بهداشت و سلامت، اصلاح تدریجی نظام پرداخت یارانه به همراه اتخاذ تدابیری در جهت رفع پیامدهای اجتماعی آن و مدیریت بهینه منابع، کاهش ضایعات، حذف رانت، ایجاد انگیزه و ارتقای سطح مشارکت بخش های تعاونی و خصوصی در تولید و تامین و ایجاد فرصت برای تجارت با سایر کشورها در بخش گندم و آرد پرداخته شود. اجرای این برنامه ها می تواند در راستای اصلاح و رقابتی شدن این صنعت و جلوگیری از اتلاف منابع در آن تاثیر بسزایی داشته باشد.
بنابر این گزارش، میزان آرد تولید شده در مدت زمانی که قیمت های نان به دنبال اجرای هدفمندی یارانه اصلاح شد، افزایش قابل توجهی یافته که توجیهی به جز تاثیر مثبت اصلاح یا افزایش قیمت ها در افزایش کارایی ندارد.
میزان فروش گندم مختص آرد خبازی کشور در سال های اخیر نشان می دهد که درسال 91 میزان مصرف آرد خبازی حدود 5.7 میلیون تن، اما درسال های قبل و بعد از آن حدود 9 میلیون تن بوده است.
افزایش تعداد نانوایی های سنتی کشور به 72 هزار واحد
در حال حاضر تعداد کل واحدهای نانوایی سنتی کشور 72 هزار واحد است که حدود 9300 واحد از آن ها مربوط استان البرز و 3360 واحد آن در شهر تهران واقع شده که از این رقم حدود 323 واحد جدید، بعد از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها احداث شده است.
گرچه افزایش تعداد واحدهای نانوایی نمی تواند توجیهی برای افزیش 5.1 میلیون تنی آرد درسال 92 در مقایسه با سال قبل آن باشد، اما این آمار نشان می دهد، سیاست اصلاح قیمت هایی با اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها مثبت و در جلوگیری از اتلاف منابع موثر بوده و در نهایت نقش مهمی در متعادل شدن میزان مصرف در شرایط رقابتی بازی کرده است.
نقش نانواهای غیر حرفه ای در افزایش هزینه ها
بعد از عبور از این خبر مناسب باید به این نکته اشاره کرد که صنعت و بازار نان ایران یکی از پرچالش ترین بخش های صنعت غذای کشور است که در سطحی گسترده از غیرحرفه ای بودن نانواها و تولید ناکارآمد سنتی تا نقش پررنگ لابی در خرید و فروش گندم پخش شده است.
برای نمونه، در گزارش این مرکز اشاره شده که گندم تولیدی در کشور بعد از برداشت و جمع آوری توسط کشاورزان به خریداران دولتی و خصوصی عرضه می شود،؛ اما این گندم ارایه شده توسط کشاورزان عمدتا از کیفیت لازم برخوردار نیست و مامورین خرید دولت با فشار سیاسی از سوی مراکز قدرت استان ها و... مجبور به خرید گندم های درجه دو و سه و حتی آفت زده شده اند.
آردهای بی کیفیت در ادامه مسیر خود، از سیلوهای دولتی به کارخانه های آردسازی می روند و این کارخانه ها، آرد اول را که مغز گندم و با کیفیت است، به مغازه های شیرینی فروشی و با قیمت بالاتر می فروشند و تتمه آرد را که معمولا کیفیت لازم را ندارد به نانوایان با نرخ دولتی می فروشند.
در این چرخه اتفاقات بسیاری بر سر گندم و آرد می افتد که در نهایت نه می تواند مصرف کننده را راضی کند و نه روی پای خود بایستد و باری روی دوش دولت نباشد.
زیان 10 هزار میلیارد تومانی دولت از تولید آرد خبازی و نان
ضرر و زیانی که دولت در این زنجیره متحمل می شود حدود 10 هزارمیلیارد تومان است، به طوری که دولت سالانه 9 میلیون تن گندم خبازی خریداری می کند و 685 تومان مابه التفاوت خریدوفروش گندم است؛ در نتیجه 6 هزارمیلیارد تومان یارانه بابت خرید گندم پرداخت می شود. از آنجا که آمار جمعیت یارانه بگیر کشور حدود 75میلیون نفر است، با ضرب این عدد در 12 ماه سال و مبلغ 4550 تومان یارانه نقدی، 4 هزارمیلیارد تومان بابت یارانه نقدی نان از سوی دولت پرداخت می شود که جمعا زیان آن را به حدود 10 هزار میلیارد تومان می رساند.
ایران؛ چهارمین کشور پر مصرف کننده نان در جهان
به گزارش موسسه DAESNI سالانه حدود 86 میلیارد دلار اندازه مصرف نان در جهان برآورد شده که یک سوم آن سهم آسیا و اقیانوسیه بوده و بزرگ ترین بازار نان جهان را شکل داده است. سهم نان در سبد غذایی کشورهای مختلف هم متفاوت است. برای نمونه بنگلادش با اختصاص بیش از 50 درصد کل هزینه های خوراکی خانوار به نان، رتبه یک جهان در سهم نان از سبد غذایی را دارد. بعد از این کشور نیز کشورهای مصر، ترکیه و ایران بودند و کمترین سهم هم به کشورهای توسعه یافته مانند استرالیا، آمریکا و فرانسه تعلق داشته است.
تجربه سایر کشور ها در بخش نان
در فرانسه حدود 65 درصد ظرفیت خصوصی سازی گندم در اختیار بخش تعاونی و 35درصد در اختیار بخش خصوصی است. در کانادا سیلوهای اولیه توسط شرکت های غله مدیریت می شوند که این شرکت ها با شرکت های تعاونی با مالکیت کشاورزان هستند و با اینکه شرکت ها با مالکیت بخش خصوصی هستند، اما هم اکنون 6 شرکت مالکیت بیش از 95درصد تمامی سیلوهای اولیه را دارند. کشاورزان کانادایی گندم خود را به سه هزار انبار استانی می دهند که 80 درصد آن ها به تعاونی ها و بقیه برای شرکت های خصوصی است. این گندم با یارانه دولت به حمل و نقل به پایانه های صادراتی منتقل می شود. ترکیه هم که در دهه 80 وارد نظام بازار آزاد شد، کم کم کمک های غیرمستقیم و محدود دولت را از این بخش حذف کرد و بازار را رقابتی کرد. الان بخش مهمی از بازار نان ترکیه در انحصار نانوایانی است که به عنوان شرکت های صنعتی کوچک و متوسط شناخته می شوند. بهره وری بهینه در تولید نان این کشور نیز نقش مهمی دارد، چراکه گران ترین سوخت جهان را استفاده می کند و هزینه نیروی کار برای کارفرما هزینه بزرگی است. از طرفی بخش خصوصی نیز که حرف اول را می زند در این کشور تنها با چند شرکت بزرگ، مشتریان طبقه متوسط و ثروتمند شهری را هدف گرفته و در نتیجه بخش اعظم تولید نان صنعتی همچنان در انحصار نانوایی های کوچک و متوسط است.
این صنعت در جهان از حمایت ها و تشویق های دولتی نیز بهره مند است، برای نمونه آمریکا از روش پرداخت دوره ای برای ارتقای درآمد کشاورزان در شرایطی که قیمت پایین تر از حد انتظار آن هاست، استفاده می کند. با این حال در سال های اخیر سهم حمایت های قیمتی، مانند قیمت تضمینی، به عنوان درصدی از دریافت های خالص بخش کشاورزی به طور معناداری کاهش یافته است؛ به علاوه سطح کلی حمایت کاهش یافته بدین معنی که درصد بیشتری از دریافت های کشاورزی از بازار به دست می آید و نه از حمایت های دولتی.
در کانادا روش های مختلفی برای افزایش انگیزه کشاورزان برای ارتقای کیفیت محصولات وجود دارد. برای نمونه راه های تعامل کشاورزان با دولت را متنوع و متعدد کرده اند و کشاورز براساس کیفیت محصول خود، میزان ریسک پذیری و... روش خود را انتخاب می کنند، در ترکیه نیز یکی از معیارهای پرداخت پول به کشاورزان کیفیت گندم است.
سرنوشت نان سنتی در نظام صنعتی با وجود مزیت‌های پرشمار صنعتی کردن تولید نان توسط بخش خصوصی، نان سنتی همچنان بر بازار ایران مسلط است و نمی توان ذایقه مردم را به سرعت تغییر داد. گرچه این بخش مشکلاتی مانند مصرف بسیار انرژی غیرقابل استفاده مجدد و کیفیت پایین و حتی بهداشت کمتر دارد.
ذائقه مردم را یکی از موانع صنعتی شدن است که امکان تکثیر اکثر نان های سنتی موجود به روش استاندارد و مکانیزه تقریبا امکان پذیر نیست. نمونه هایی از این نان هم تولید شده، اما کارشناسان معتقدند حتی درصورت امکان هم ویژگی نان های سنتی در شکل و مزه دستخوش تغییر می شود و نمی تواند در کوتاه مدت جذابیت کافی برای بازار ایجاد کند.
لازم به ذکر است این طرح مطالعاتی که متن کامل آن را در 43 صفحه و با دانلود از پیوست ذیل همین خبر می توانید دریافت کنید، به تقاضای احمد توکلی، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی و تحت نظارت علمی محسن صمدی و محمدرضا محمدخانی تهیه و تدوین شده است.
پیش تر نیز مرکز پژوهش های مجلس در خرداد ماه سال 1391 خورشیدی به درخواست کمیسیون اصل نود قانون اساسی مجلس مبادرت به ارائه گزارشی تحت عنوان "بررسی ساختار و آسیب شناسی چرخه تولید نان در کشور و ارائه راهکارها" کرده بود.
منبع:ایانا
نظر شما