گندم تولیدی کشاورزان در دو سال اخیر سرنوشت‌های گوناگونی پیدا کرده است، از پیش‌دستی بخش خصوصی برای خرید گرفته تا قاچاق، ورود به صنایع ماکارونی و ... حال آنکه وزارت صنعت تنها خرید بخش دولتی را مبنا قرار داده و می‌گوید: «کجاست این ۱۲ میلیون تن گندم، وزارت جهاد اعلام کند تا خریداری شود».

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس،‌ مدتی است اختلاف آمار تولید و خرید تضمینی گندم بین دو وزارتخانه جهاد کشاورزی و وزارت صنعت به موضوعی داغ تبدیل شده است، وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید: تولید گندم کشور امسال به 12 میلیون تن می‌رسد اما وزارت صنعت میزان خرید تضمینی که به گفته آنها تا کنون 2.2 میلیون تن توسط بخش دولتی انجام شده است را مبنا قرارداده و رقم اعلامی وزارت جهاد را زیر سئوال می‌برد.

اخیرا یکی از معاونان وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرده است: "کجاست این 12 میلیون تن گندم، وزارت جهاد اعلام کند تا خریداری شود".

در این میان دلاور حیدرپور مدیرکل دفتر غلات، حبوبات و گیاهان علوفه‌ا‌ی به خبرنگار فارس گفت: 8 میلیون تن گندم مازاد برای خرید تضمینی وجود دارد که اگر برنامه خرید مناسبی اعمال شود باید از کشاورزان خریداری شود.

*4 میلیون تن گندم خارج از چرخه خرید

به گفته این مقام مسئول سالانه 1.3 میلیون تن گندم برای مصرف بذری، یک میلیون تن برای مصرف دام، 800 هزار تن خود مصرفی کشاورزان و 1.5 میلیون تن مصرف صنعتی گندم مجموعا 4 میلیون تن خارج از چرخه خرید وجود دارد که اگر از کل میزان 12 میلیون تن پیش بینی وزارت جهاد کسر شود بقیه یعنی به میزان 8 میلیون تن گندم کشاورزان آماده خرید از سوی مسئولان است.

البته صحبت‌های این مدیر کل درباره سیاست‌های مناسب خرید، شامل قیمت خرید تضمینی، برابری با قیمت جهانی، مناسب بودن و فراوانی مراکز خرید، و غیره را شامل می‌شود که معتقد است اگر به درستی اجرا شود این میزان خرید محقق خواهد شد.

این گزارش به دنبال این است که مشخص کند آیا تولید گندم 12 میلیون تنی که وزارت جهاد پیش بینی کرده است محقق می‌شود؟ در این‌صورت این گندم‌ها کجاست و چطور شده است که به سیستم خرید دولتی وارد نشده است؟

*چرا آمار خرید تضمینی دولت تنها در دو سال گذشته افت کرد؟

شاید برای برخی این سئوال پیش بیاید که چرا میزان خرید گندم توسط بخش دولتی طی دوسال کاهش یافته است؟

گندم یکی از محصولات اساسی، قوت لایموت و تامین کننده امنیت غذایی است به همین دلیل دولت برنامه خرید تضمینی این محصول را سالهاست انجام می‌دهد، اما بعد از اجرای هدفمندی یارانه‌ها خرید تضمینی گندم وارد مرحله جدیدی شده است، خرید تضمینی قبلا تنها توسط دولت انجام می‌شد و اکنون بخش‌های خصوصی نیز اقدام به خرید می‌کنند.

با آزادسازی تقریبی قیمت گندم و آرد بعد از هدفمندی یارانه‌ها این کالاها از حالت تعزیراتی که قبلا داشت خارج شده و خرید و فروش آن آزاد شده است، به همین دلیل هر کسی می‌تواند اقدام به خرید این محصول کند.

حیدرپور می‌گوید: متوسط 10 ساله خرید تضمینی محصولات کشاورزی 9.4 میلیون تن است، اما در دوسال گذشته بعد از هدفمندی یارانه‌ها همه اینها جزو خرید بخش دولتی نبوده است بلکه بخش خصوصی نیز اقدام به خرید کرده است که معمولا در آمارهای دولتی نمی‌آید.

*خرید 1.7 میلیون تن گندم توسط بخش خصوصی/ مبنا خرید دولتی نیست

آمارهای منتشر شده حاکی است تا تاریخ 14 تیرماه سال جاری یک میلیون و 700 هزار تن خرید گندم توسط بخش خصوصی انجام شده است و آمار خرید تضمینی بخش دولتی حدود 2 میلیون و 400 هزار تن بوده است.

اخیرا سازمان تعاون روستایی که به عنوان مباشر خرید است اعلام کرد که بیش از یک میلیون تن خرید تضمینی گندم انجام داده است.

این آمارها نشان می‌دهد از آنجایی که بخش‌ خصوصی و کارخانه‌ها هم خرید تضمینی را انجام می‌دهند، تنها خرید دولتی نمی‌تواند مبنای قضاوت تولید گندم داخلی باشد.

در جدول زیر آمار گندم خریداری شده از استانها به تفکیک بخش خصوصی و دولتی می‌آید:


*خرید گندم توسط صنایع غذایی

به تازگی انجمن کارخانجات ماکارونی کشور برای خرید 1.5 میلیون تن گندم با سازمان تعاون روستایی اقدام کرد اما ظاهرا به دلایلی منجر به نتیجه نشده و جدیدترین خبرها حاکی از این است که این شرکت قرار است به زودی با شرکت بازرگانی دولتی قرارداد خرید 1.5 میلیون تن گندم از نوع دوروم که مخصوص ماکارونی است را ببندد.

به هر حال آنچه مسلم است طی سالهای گذشته تعداد کارخانه‌های تولید ماکارونی کشور به شدت رشد کرده که علاوه بر تامین نیاز داخل، صادرات مناسبی هم دارند به ویژه اینکه پایین بودن قیمت گندم در کشور انگیزه آنها را برای خرید داخل و صادرات محصولشان به خارج از کشور بیشتر کرده است.

اخیرا محمود بهمنی رئیس کل بانک مرکزی در یک گفت‌وگوی رادیویی با انتقاد از ارز چند نرخی در کشور گفت: چرا باید ارز مرجع به واردات محصولی مانند گندم داده شود تا بعد از تبدیل به ماکارونی با ارزش افزوده بالا از سوی بخش خصوصی صادر شود در حالی که سود آن به جیب دولت نمی‌رود.

گفته بهمنی نشان می‌دهد که اشتهای کارخانه‌های ماکارونی برای صادرات به دلیل سود مناسبی که از تفاوت قیمت گندم داخل(720 تومان) و نرخ جهانی(1200) و نیز به دلیل اختصاص ارز مرجع برای گندم وارداتی بدست می‌آید بیشتر شده است.

البته صنعت ماکارونی تنها مثال است و در بقیه صنعت مانند نانهای فانتزی،‌شیرینی پزی‌ها و غیره هم که در آن از آرد و گندم استفاده می‌شود وضع  به همین منوال است بنابراین استفاده از گندم در صنعت که بخشی از آن هم صادر می‌شود بیشتر شده است.



*گندم به مصرف دام و طیور می‌رسد

طی دو سال گذشته با افزایش نرخ ارز قیمت نهاده‌های دامی در داخل رو به افزایش گذاشت به طوری که قیمت کنجاله سویا از کیلویی 460 تومان در سال 90 به کیلویی 1960 تومان در تیر 91 و اکنون به کیلویی 1387 تومان رسیده است.

قیمت ذرت نیز در حال حاضر کیلویی 835 تومان است به همین دلیل مرغدار و دامدار ترجیح می‌دهد به جای نهاده گران، گندم 720 تومانی را در دامداری‌ها و مرغداری‌ها استفاده کند.

دلاور حیدر پور وزارت جهاد کشاورزی با بیان اینکه ارزانی قیمت گندم نسبت به نهاده دامی، مصرف گندم دامی را 1.5 میلیون تن افزایش داده است، می‌گوید: در شرایط عادی مصرف گندم دامی دام و طیور یک میلیون تن است اما زمانی‌که نهاده گران می‌شود و در شرایط نامتعارف این مصرف به 2.5 میلیون تن می‌رسد.

*تولید 12 میلیون تن گندم از 6.6 میلیون هکتار گندم

دلاور حیدرپور اضافه می کند: امسال 6.6 میلیون تن گندم شامل 4 میلیون تن گندم دیمی و 2.5 میلیون تن گندم آبی در کشور کشت شده است که تولید حداقل 12 میلیون تن از این سطح کشت که نسبت به سال گذشته هم روند افزایشی داشته، قطعی است.

بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی که از جمع‌آوری آمار پیش‌بینی تولید استانها بدست آمده است میزان تولید گندم امسال از 13 میلیون تن نیز باید فراتر می‌رفت اما معاون امور تولیدات گیاهی می‌گوید: با در نظر گرفتن کاهش بارش‌های اخیر و عوامل پیش‌بینی نشده میزان تولید 12 میلیون تن قطعی خواهد بود.

اما در این میان وزارت صنعت اعلام کرده است که طی دو سال گذشته به دلیل عدم حمایت‌ از بخش کشاورزی در تامین نهاده و کود و نبود مدیریت مناسب تولید گندم کاهش یافته است.

حیدرپور در پاسخ به این ادعاها می‌گوید: تولید گندم به یکباره کاهش نمی‌یابد، حتی آمارهای سطح کشت و تولید گندم در دنیا و ایران از یک اصول تبعیت کرده و نوسان 5 تا 10 درصد داشته است.

در همین زمینه آمار 10 ساله فائو(سازمان خواروبار جهانی) حاکی است،‌ سطح کشت گندم در ایران از 6.2 میلیون هکتار در سال 2001 به 6.4 در سال 2011 رسیده است.

 

همچنین بر اساس آمار فائو میزان تولید گندم نیز از 12.450 میلیون تن در سال 2011 به 12.862 در سال 2011 رسیده است.

بر اساس گزارش فائو سطح زیر کشت گندم در دنیا نیز از 214 میلیون هکتار در سال 2011 به 220 میلیون هکتار رسیده است.

میزان تولید جهانی گندم نیز 589 میلیون تن 10 سال پیش به 704 میلیون تن افزایش یافته است.


حیدر پور می‌گوید: برای رعایت تناوب زراعی کشاورز نمی‌تواند میزان کشت گندم را به یکباره افزایش یا کاهش دهد زیرا اینکه بعد و قبل از گندم چه کشتی باشد از نظر علم کشاورزی مهم است، بنابراین میزان کشت و تولید طی دو سال اخیر اندکی می‌تواند نوسان داشته باشد زمانی ادعای کاهش تولید از میانگین 13 میلیون تن 10 سال اخیر به 4 یا 5 میلیون تن می‌تواند درست باشد که سطح کاشت گندم نیز کاهش پیدا کند .

*هنوز 10 استان‌های سردسیر به صورت جدی وارد خرید تضمینی گندم نشده‌اند.

هنوز خرید تضمینی گندم به اتمام نرسیده است، 10 استان سردسیر کشور هم به صورت جدی وارد خرید تضمینی گندم نشده‌ اند و وزارت صنعت پیش‌بینی کرده است که تا پایان فصل خرید 1.5 تا 2 میلیون تن هم به میزان خرید تضمینی فعلی اضافه می‌شود.

به هر حال تولید 12 میلیون تن گندم از میزان نیاز 9 میلیون تن کشور که توسط وزارت صنعت بعد از هدفمندی یارانه‌ها اعلام شده بیشتر است در این خصوص باید سیاست‌های تعیین قیمت خرید تضمینی، قیمت نهاده‌ها،‌ تخصیص ارز به کالاها و نظارت بر خروج کالا از مرزها همه باید طوری مدیریت شود تا گندمی که با هزاران زحمت در داخل تولید می‌شود در اولویت اول برای رفع نیازهای مردم کشور استفاده شود.

گزارش از: بهروز نوری