علیرضا کیهان‌پور
سال‌ها پیش پطروشفسکی از جهانگردان مشهور و یکی از تحلیل‌گران ایران از منظر اقتصادی که سال‌ها زیادی را در ایران به سربرده با اشاره به حفر قنات می‌نویسد: «در جهان قومی وجود ندارد که مانند ایرانیان در مصرف آب صرفه‌جویی کند.»
قنات راهکاری است که سال‌ها در دل کویر توسط پیشینیان ما احداث و به کارگرفته شده است و از آن به ویژه در سال‌های خشکسالی نتیجه گرفته‌اند. می‌گویند آب الفبای آبادانی است و پاسداشت حرمت و مصرف آب در کشور ما ایران که در مجموع کشوری گرم وخشک است و به راحتی در تابستان‌هایش حجم زیادی آب‌های سطحی تبخیر می شوند نیاز به مدیریت، برنامه‌ریزی، بهره‌وری و صرفه‌جویی بهینه دارد.
از زمانی که ایرانیان به دانش تولید «بتن» دست یافتند و به منظور انتقال آب از کانال‌های روباز استفاده کردند. مشکل آغاز شد. به‌علاوه در این راستا با حداث 152 سد آب‌های قابل توجهی را در پشت آن‌ها محصور کرده‌ایم و عملاً آن رادر معرض شرایط اقلیمی گرم وخشک قرار می‌دهیم تا خورشید خانم آن‌هاراتبخیر کند.
آنچه اینک از تبخیر آب‌های قابل استحصال در ایران است میزانی قابل توجه است. صحبت از 300 میلیارد متر مکعب تبخیر سالیانه است یعنی 70 درصد آبی که به کشور وارد می‌شود. این در حالی است که 5/85 درصد پهنه کشور در مناطق خشک و بیابانی تشکیل داده‌اند.
مدتی قبل رئیس بخش تحقیقات اقتصادی – اجتماعی و ترویج مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها، تأکید می‌کند که: میزان بارندگی در کشور ما کمتر از یک سوم متوسط بارندگی جهان است ومتأسفانه متوسط تبخیر سالانه آب در ایران نیز سه‌برابر متوسط تبخیر جهانی است.
این در حالی است که طبق آمارها، متوسط میزان بارندگی سالانه جهان حدود 850 میلیمتر و این مقدار با 250 میلیمتر و چیزی کمتر از یک سوم متوسط میزان بارندگی سالانه جهان است.
علاوه بر این ما در ایران بدون توجه به شرایط اقلیمی و بدون تکیه بر برنامه‌های استراتژیک در حوزه آب اقدام به حفر چاه نموده‌ایم. این اقدام در حالی صورت گرفته است از سفره‌های آب زیرزمینی که به «ذخیره‌سازی احتیاطی ملل» یاد می‌شود و عملاً این فرصت را در معرض بی‌برنامگی قرار داده‌ایم. براساس آمار در سال63 و 64 مجموع چاه‌های حفر شده در ایران 164 هزار حلقه چاه بوده با 24 میلیارد متر مکعب برداشت سالانه که این رقم اکنون به 760 هزار حلقه چاه با 48 میلیارد متر مکعب برداشت رسیده است. این در حالی است که در طول 7 سال خشکسالی کشور، افزایش تولید آب داشتیم اما افزایش بهره‌وری نداشتیم. (محمد حاج‌رسولی‌ها، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران، تیرماه 93) در روزگار این قدیم بزرگ‌ترین منبع آب موردنیاز ایرانیان چاه‌هایی بود که زنجیروار در امتداد هم قنات را ایجاد کرده بودند. سابقه استفاده از قنات در ایران به دوران هخامنشیان برمی‌گردد و عمق‌ترین قنات ایران به نام «قصبه» درگناباد قرار دارد که عمق آن به 300 متر می‌رسد. «ابراهیم‌آباد» اراک قدیمی‌ترین قنات ایران را در خود جای داده است و پرآب‌ترین قنات ایران در «اکبرآباد» فسا در کنار رودخانه قرار دارد.
گری لویس هماهنگ کننده مقیم‌سازمان ملل متحد در مقاله‌ای عنوان کرده، سفره‌های زیرزمینی بیش از 60درصد تمامی آب مصرف ایران را تأمین می‌کنند. قنات‌ها 10 درصد یا یک ششم از این مقدار را تشکیل می‌دهند از سوی دیگر طول مجموع شبکه بیش از 32 هزار قنات باستانی ایران رقم حیرت‌آور 400 هزار کیلومتر است، معادل هشت برابر خط استوای کره‌زمین بر این اساس، اهمیت بالقوه قنات‌ها در زمینه کمک به حل چالش‌های مربوط به امنیت آب در ایران غیرقابل انکار است.
بادر نظر گرفتن معایب ومحاسن احداث، مرمت و بازسازی قنوات در ایران، به نظر می‌رسد قنات راهکاری مناسب برای عبور از خشکسالی به ویژه درمناطق خشک وکویری است، قنات از ما در چاه در زمین‌هایی با شیب مناسب، میله چاه (دسترسی به کانال قنات جهت لایروبی، مرمت و همچنین تهویه هوا)، کانال قنات (مسیر عبور آب قنات)، مظهر قنات و جمع‌آوری و توزیع آب در همجواری سنگ بستر تشکیل شده که از قنوات قابل استفاده و موجود در این شرایط می توان استفاده بهینه نمود.
علاوه بر قنات برخی از کارشناسان معتقدند که ایران نیز می‌توانند همانند سایر کشورهای خشکسال درگیر با خشکسالی به روش آب مجازی (آب موردنیاز برای تولید حجم مشخصی از یک محصول) برای تأمین کشاورزی روی آورد. در این روش که در حال حاضر در دنیا برای مقابله با بحران آب و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی مورداستفاده قرار گرفته، منبع آبی صرف تولید محصولی می شود که از نظر اقتصادی درآمد بیشتری را به همراه دارد و کمبود محصولات دیگر با برنامه‌ریزی از طریق واردات تأمین می‌شود. باتکیه بر داشته‌ها و سرمایه‌هایمان در عرصه آبی کشور مانند قنوات، استفاده از آب مجازی و بهره‌وری همراه با برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آبی مانند سدها، چاه‌ها، رودخانه‌ها، می‌توان با رعایت اصول صرفه‌جویی با استفاده از آموزه‌های دینی در باب اسراف از آموزش همگانی با استفاده بیشتر از رسانه‌های ارتباط جمعی و به‌ویژه مطبوعات، صدا و سیما و سایر دستگاه‌های اطلاع‌رسانی از این سرمایه گرانقدر و با ارزش یعنی مایه حیات حفاظت نمود و این میراث گرانبها را به نسل‌های آینده به امانت سپرد.
فراموش نکنیم این سازه‌های آبی یعنی قنات‌ها که از گذشتگان به ما به ارث رسیده نیازمند توجه، حفاظت و نگهبانی است آن‌ها را فراموش نکنیم و به‌عنوان یک ابزار مانا که می‌تواند در این شرایط یاری‌رسان همه ما باشد با نگاهی نو و تعهدی والا از آن‌ها استفاده بهینه‌تری نماییم.
سال‌ها پیش پطروشفسکی از جهانگردان مشهور و یکی از تحلیل‌گران ایران از منظر اقتصادی که سال‌ها زیادی را در ایران به سربرده با اشاره به حفر قنات می‌نویسد: «در جهان قومی وجود ندارد که مانند ایرانیان در مصرف آب صرفه‌جویی کند.»
قنات راهکاری است که سال‌ها در دل کویر توسط پیشینیان ما احداث و به کارگرفته شده است و از آن به ویژه در سال‌های خشکسالی نتیجه گرفته‌اند. می‌گویند آب الفبای آبادانی است و پاسداشت حرمت و مصرف آب در کشور ما ایران که در مجموع کشوری گرم وخشک است و به راحتی در تابستان‌هایش حجم زیادی آب‌های سطحی تبخیر می شوند نیاز به مدیریت، برنامه‌ریزی، بهره‌وری و صرفه‌جویی بهینه دارد.
از زمانی که ایرانیان به دانش تولید «بتن» دست یافتند و به منظور انتقال آب از کانال‌های روباز استفاده کردند. مشکل آغاز شد. به‌علاوه در این راستا با حداث 152 سد آب‌های قابل توجهی را در پشت آن‌ها محصور کرده‌ایم و عملاً آن رادر معرض شرایط اقلیمی گرم وخشک قرار می‌دهیم تا خورشید خانم آن‌هاراتبخیر کند.
آنچه اینک از تبخیر آب‌های قابل استحصال در ایران است میزانی قابل توجه است. صحبت از 300 میلیارد متر مکعب تبخیر سالیانه است یعنی 70 درصد آبی که به کشور وارد می‌شود. این در حالی است که 5/85 درصد پهنه کشور در مناطق خشک و بیابانی تشکیل داده‌اند.
مدتی قبل رئیس بخش تحقیقات اقتصادی – اجتماعی و ترویج مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها، تأکید می‌کند که: میزان بارندگی در کشور ما کمتر از یک سوم متوسط بارندگی جهان است ومتأسفانه متوسط تبخیر سالانه آب در ایران نیز سه‌برابر متوسط تبخیر جهانی است.
این در حالی است که طبق آمارها، متوسط میزان بارندگی سالانه جهان حدود 850 میلیمتر و این مقدار با 250 میلیمتر و چیزی کمتر از یک سوم متوسط میزان بارندگی سالانه جهان است.
علاوه بر این ما در ایران بدون توجه به شرایط اقلیمی و بدون تکیه بر برنامه‌های استراتژیک در حوزه آب اقدام به حفر چاه نموده‌ایم. این اقدام در حالی صورت گرفته است از سفره‌های آب زیرزمینی که به «ذخیره‌سازی احتیاطی ملل» یاد می‌شود و عملاً این فرصت را در معرض بی‌برنامگی قرار داده‌ایم. براساس آمار در سال63 و 64 مجموع چاه‌های حفر شده در ایران 164 هزار حلقه چاه بوده با 24 میلیارد متر مکعب برداشت سالانه که این رقم اکنون به 760 هزار حلقه چاه با 48 میلیارد متر مکعب برداشت رسیده است. این در حالی است که در طول 7 سال خشکسالی کشور، افزایش تولید آب داشتیم اما افزایش بهره‌وری نداشتیم. (محمد حاج‌رسولی‌ها، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران، تیرماه 93) در روزگار این قدیم بزرگ‌ترین منبع آب موردنیاز ایرانیان چاه‌هایی بود که زنجیروار در امتداد هم قنات را ایجاد کرده بودند. سابقه استفاده از قنات در ایران به دوران هخامنشیان برمی‌گردد و عمق‌ترین قنات ایران به نام «قصبه» درگناباد قرار دارد که عمق آن به 300 متر می‌رسد. «ابراهیم‌آباد» اراک قدیمی‌ترین قنات ایران را در خود جای داده است و پرآب‌ترین قنات ایران در «اکبرآباد» فسا در کنار رودخانه قرار دارد.
گری لویس هماهنگ کننده مقیم‌سازمان ملل متحد در مقاله‌ای عنوان کرده، سفره‌های زیرزمینی بیش از 60درصد تمامی آب مصرف ایران را تأمین می‌کنند. قنات‌ها 10 درصد یا یک ششم از این مقدار را تشکیل می‌دهند از سوی دیگر طول مجموع شبکه بیش از 32 هزار قنات باستانی ایران رقم حیرت‌آور 400 هزار کیلومتر است، معادل هشت برابر خط استوای کره‌زمین بر این اساس، اهمیت بالقوه قنات‌ها در زمینه کمک به حل چالش‌های مربوط به امنیت آب در ایران غیرقابل انکار است.
بادر نظر گرفتن معایب ومحاسن احداث، مرمت و بازسازی قنوات در ایران، به نظر می‌رسد قنات راهکاری مناسب برای عبور از خشکسالی به ویژه درمناطق خشک وکویری است، قنات از ما در چاه در زمین‌هایی با شیب مناسب، میله چاه (دسترسی به کانال قنات جهت لایروبی، مرمت و همچنین تهویه هوا)، کانال قنات (مسیر عبور آب قنات)، مظهر قنات و جمع‌آوری و توزیع آب در همجواری سنگ بستر تشکیل شده که از قنوات قابل استفاده و موجود در این شرایط می توان استفاده بهینه نمود.
علاوه بر قنات برخی از کارشناسان معتقدند که ایران نیز می‌توانند همانند سایر کشورهای خشکسال درگیر با خشکسالی به روش آب مجازی (آب موردنیاز برای تولید حجم مشخصی از یک محصول) برای تأمین کشاورزی روی آورد. در این روش که در حال حاضر در دنیا برای مقابله با بحران آب و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی مورداستفاده قرار گرفته، منبع آبی صرف تولید محصولی می شود که از نظر اقتصادی درآمد بیشتری را به همراه دارد و کمبود محصولات دیگر با برنامه‌ریزی از طریق واردات تأمین می‌شود. باتکیه بر داشته‌ها و سرمایه‌هایمان در عرصه آبی کشور مانند قنوات، استفاده از آب مجازی و بهره‌وری همراه با برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آبی مانند سدها، چاه‌ها، رودخانه‌ها، می‌توان با رعایت اصول صرفه‌جویی با استفاده از آموزه‌های دینی در باب اسراف از آموزش همگانی با استفاده بیشتر از رسانه‌های ارتباط جمعی و به‌ویژه مطبوعات، صدا و سیما و سایر دستگاه‌های اطلاع‌رسانی از این سرمایه گرانقدر و با ارزش یعنی مایه حیات حفاظت نمود و این میراث گرانبها را به نسل‌های آینده به امانت سپرد.
فراموش نکنیم این سازه‌های آبی یعنی قنات‌ها که از گذشتگان به ما به ارث رسیده نیازمند توجه، حفاظت و نگهبانی است آن‌ها را فراموش نکنیم و به‌عنوان یک ابزار مانا که می‌تواند در این شرایط یاری‌رسان همه ما باشد با نگاهی نو و تعهدی والا از آن‌ها استفاده بهینه‌تری نماییم.
نظر شما