کشاورزی> بحث ذرت‌های آلوده و وجود آن در انبارهای جنوب كشور با انبوهی از اطلاعات گیج کننده در سطح جامعه دهان به دهان می‌شود. و بسیاری نمی‌دانند آن‌طور كه در این اخبار منتشر شده است، بالاخره آیا وجود چنین محموله‌ای برای¬شان مخاطره دارد یا نه! آنچه مردم شنیده‌اند این است كه «ذرت‌های دامی، آلوده به سمی خطرناك به نام آفلاتوكسین هستند و این سم می‌تواند كشور را آلوده كند.»

به گزارش خبرنگار اختصاصی انجمن واردکنندگان دارو، افزودنی و مواد بیولوژیک دام، برای اطلاع‌رسانی بهتر در این رابطه با دکتر آراسب دباغ مقدم، دامپزشک متخصص بهداشت مواد غذایی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی گفتگو كردیم. وی گفت: «آفلاتوكسین سمی خطرناك است كه می‌تواند منجر به بروز سرطان شود اما راهكارهایی برای مقابله با ورود آن به بدن انسان وجود دارد. بیشترین نگرانی در زمینه سم آفلاتوكسین مربوط به شیر خام، كبد (جگر قرمز) و كلیه (قلوه) دام و کبد طیور می‌شود. بنابراین اگر مردم این اندام‌ها را مصرف نكنند، مشكلی برایشان ایجاد نمی‌شود.» به گفته او تركیباتی به نام مایكوتوكسین بایندر‌ها (مواد جاذب سموم قارچی) هم وجود دارد كه در دامداری‌های صنعتی به مصرف می‌رسد و زمینه جذب نشدن و دفع سموم از بدن دام و طیور را فراهم می‌كنند.

البته او راهكار مطمئن‌تری هم برای مقابله با این سم در دام و طیور دارد. اگر دوست دارید بیشتر بدانید، مشروح گفتگو با دکتر آراسب دباغ مقدم را بخوانید:

كپك‌ها به قارچ‌های انباری معروف هستند. عمدتا محصولاتی نظیر غلات و مغز دانه‌ها را اگر در شرایط نامناسبی نگهداری كنیم، كپك می‌زنند. این شرایط نامناسب شامل رطوبت بالا و گرمای بالا است. در بسیاری از موارد این کپک‌ها هنوز به حد دیدن چشمی هم نمی‌رسد و در حد میكروسكوپی هستند بنابراین ممكن است مصرف كننده متوجه حضور آنها نشود. هر قدر زیادتر شوند، به حدی می‌رسند كه با چشم غیر مسلح هم دیده می‌شوند. یعنی وقتی می‌گویند ذرت‌ها آلوده به كپك است یعنی رشد قارچ‌ها به حد دید چشمی رسیده است و مدت زمان زیادی از این موضوع گذشته است. رشد كپك‌ها به خاطر نحوه نگهداری غیر استاندارد این محصولات است. نگهداری بد می‌تواند هم در حمل و نقل و هم در انبارداری رخ دهد. اگر شرایط كشتی‌هایی كه آنها را آورده‌اند نامساعد باشد یا در گمرك یا هر مكان دیگری شرایط مناسب نباشد، كپك رشد می‌كند. سپس تولید سمومی می‌كنند كه اصطلاحا به آنها مایكوتوكسین یا سموم قارچی می‌گویند. مایكوتوكسین‌ها چندین نوع سم دارند. معروفترین آن سمی به اسم آفلاتوكسین است. آفلاتوكسین هم انواع «بی» و «جی» دارد. تركیبات حاصل از سموم نوع جی عموما برای بدن انسان سمی هستند.

مهمترین موضوع مرتبط با آفلاتوكسین سمیت برای كبد و سرطان‌زا بودنش است. بر اساس فهرست مواد سرطان‌زای سازمان بهداشت جهانی – كه این فهرست شامل سرطان‌زاهای قطعی و مشكوك به سرطان¬زاها است – آفلاتوكسین در فهرست سرطان‌زاهای قطعی دسته‌بندی شده است و اگر به هر طریقی وارد چرخه مصرف انسان بشود، مشكل ساز است. این تركیبات می‌تواند ابتدا وارد چرخه مصرف دام شود و بعد وارد شیر و گوشت شده و به چرخه مصرف انسانی وارد شود. یا اینكه مستقیم از طریق تنقلات وارد غذای فرد شود یا به هر شكلی در چرخه انسانی ظاهر شود. بحث سرطان‌زا بودن آفلاتوكسین برای انسان محرز شده است. سقط جنین، مشكلات كلیوی و كاهش سیستم ایمنی بدن از دیگر عوارضی است كه درباره تاثیر آفلاتوكسین روی انسان مطرح است.

بیشترین نگرانی در زمینه آلودگی مربوط به دو اندام دام یعنی كبد و كلیه (قلوه) است و البته در شیر دام هم ممکن است توكسین وجود داشته باشد. این توكسین‌ها در شیر نیز ممکن است ترشح ‌شوندکه تحت عنوان آفلاتوكسین M شناخته می‌شوند. بنابراین بیشترین نگرانی ما در بحث جگر، كلیه و شیر خام است. نه اینكه تركیبات سمی در اندام‌های دیگر نرود، ولی تجمع آنها در اندام‌های دیگر به حدی نمی‌رسد كه برای انسان مشكل ساز شود. بر اساس تحقیقاتی كه شده است در خود گوشت آنچنان مشكلی مشاهده نشده است. اگر غلظت تركیبات سمی بالا باشد، حداقل مشكلی كه برای خود دام ایجاد می‌كند، كاهش تولید است. دام دچار كاهش اشتها می‌شود و می‌تواند در مواقعی منجر به مرگ دام شود.

   – چه اقدامات كنترلی برای جلوگیری از ورود این تركیبات به غذای مردم وجود دارد و اقدامات پیشگیرانه‌ای كه در این زمینه باید انجام شود، كدام‌ها هستند؟

بیشتر اقدامات كنترلی مبتنی بر پیشگیری است. وقتی این محصولات وارد كشور می‌شود، روی حمل و نقل و نحوه نگهداری آنها باید نظارت شود. اگر محموله به گمرك وارد می‌شود، آنجا باید روی نحوه نگهداری آن نظارت شود. نمی‌دانم ذرت‌هایی كه می‌گویند وارد كشور شده و آلوده است در مرحله حمل و نقل دچار مشكل شده است یا در نگهداری برای آنها مشكل ایجاد شده است. باید روی این بحث نظارت شود كه چنین اتفاقی اصلا نیفتد. شرایط انبارداری و حمل و نقل باید طوری باشد كه قارچ و كپكی روی محصولات رشد نكند.

اگر محموله برای خوراک دام و طیور وارد شده است، سازمان دامپزشكی باید نظارت كند. اگر برای برای مصرف انسانی وارد شده است، وزارت بهداشت مسئول نظارت است. باید نظارت كنند و با نمونه برداری و آزمایش اگر میزان توكسین‌ها از حد مجاز بالاتر بود، نباید اجازه دهند كه چنین محموله‌ای مصرف شود و وارد چرخه مصرف‌كننده شود. در هر دو حالت مصرف كننده نهایی انسان است و در صورت مصرف محموله آلوده، توكسین می‌تواند وارد بدن انسان هم بشود. كاری كه سازمان دامپزشكی می‌كند (یعنی ممانعت از مصرف نهاده آلوده توسط دام)، باز هم به نفع سلامت انسانی است.

اگر محصول آلوده به درب دامداری برسد، به شرط آن که كه دامدار آگاه باشد و دامداری صنعتی باشد، دامپزشكان مسئول اجازه نمی‌دهند كه نهاده آلوده مصرف شود. اما این امكان وجود دارد كه نهاده آلوده دست افرادی باشد كه ناآگاه هستند و نمی‌دانند چه مشكلاتی ناشی از مصرف آن ها وجود دارد. این افراد احتمالا بیشتر در دامداری‌های سنتی هستند. اما در دامداری صنعتی یا مرغداری صنعتی كه دامپزشك حضور دارد و مدیران نیز به این مسایل آگاه هستند، بعید به نظر می‌رسد كه بخواهند چنین محصولی را مصرف كنند. نه اینكه آنها بخواهند سلامت انسان را در نظر نگیرند اما دامداری‌ها در درجه اول سلامت دام خودشان را در نظر می‌گیرند. معمول نیست كه چنین محموله‌ای بخصوص اگر در حد چشمی كپك‌زدگی داشته باشد و دیده شود، در دامداری صنعتی مورد استفاده قرار گیرد. در بحث غذا از مزرعه تا سفره را رصد می‌كنیم، هر چقدر ما نظارت‌ها را به سمت مزرعه ببریم در مراحل اولیه كنترل‌ها راحت‌تر است. هرچقدر محصول آلوده پخش می‌شود و به سمت مراحل بعدی می‌رود، كنترل‌ها سخت‌تر می‌شود. در بحث غذا همیشه پیشگیری مهمتر است. زیرا در مراحل بعدی اگر دام نهاده آلوده را مصرف كند، کنترل ها سخت تر و گران تر می شوند و به بیانی دیگر نمی‌شود كاری كرد.

نه دیگر راهی نداریم. فقط می‌شود یكسری توصیه‌ها كرد. در مورد دام‌هایی مثل گاو و گوسفند دو اندام مهم آنها یعنی كبد و كلیه‎ها (قلوه) محل تجمع سموم است. البته مرغ هم همین طور است و در مرغ هم این اندام‌ها محل تجمع سموم است. می‌شود به مصرف كنندگان توصیه كرد كه جگر و كلیه دام مصرف نشود. در مورد مرغ كه كلیه را هم مصرف نمی‌كنیم وفقط جگر می‌ماند. البته اینكه به توصیه‌ها گوش داده شود یا نه، مسئله دیگری است. فقط می‌شود چند توصیه كلی كرد زیرا نمی‌دانیم چه دامی این محصول را مصرف كرده است و كدام دام‌ها محصول آلوده مصرف نكرده‌اند. فقط به طور كلی می‌توانیم بگوییم كه جگر و قلوه نخورید. اینكه مردم تا چند وقت به توصیه‌ها عمل كنند هم بحث دیگری است. توصیه‌های كلی شاید خیلی دقیق نباشد زیرا بر اساس اطلاعات دقیق نیست.

بله یكسری تركیباتی به اسم مایكوتوكسین بایندرها (جاذب سموم قارچی) وجود دارند. این مواد را به دام می‌خورانند و مایكوتوكسین‌ها به سموم پیوند می‌شوند و در نهایت دفع می‌شوند. دامداری و مرغداری كه صنعتی كار می‌كند و دكتر دامپزشك دارد، حتما از این تركیبات استفاده می¬کند.