صنعت آرد و نان در کشور به‌رغم استراتژیک بودن و توجه ویژه دولت‌ها همواره دچار معضلات عدیده‌ای بوده است. قیمت تمام‌شده بالای گندم به دلیل بهره‌وری پایین زمین‌های زراعی، متنوع نبودن تولید آرد به دلیل فرمول‌های دستوری و عدم توجه به مکانیزم بازار در تولید نان و به صرفه نبودن تولید نان مرغوب همه و همه باعث شده چه قبل و چه بعد از هدفمندی یارانه‌ها این بخش با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم ‌کند. به بهانه برگزاری نمایشگاه نان بی‌مناسبت ندیدیم به منظور بررسی تخصصی‌تر مباحث آرد و نان کشور میزگردی را با حضور اعضای هیات‌مدیره انجمن صنفی آردسازان ایران برگزار کنیم. این میزگرد با حضور محمدرضا مرتضوی، رییس هیات‌مدیره انجمن، علی عسگری عضو هیات‌مدیره انجمن و مدیرعامل آرد خوشه طلایی، بهرام منصوبیان عضو هیات‌مدیره انجمن و مدیرعامل شرکت تولیدی آرد منصوبیان، اکبر گوهری عضو هیات‌مدیره انجمن و مدیرعامل شرکت آرد مهر و علی حسن زاده عضو هیات‌مدیره انجمن و مدیر شرکت تولیدی و بازرگانی آذرغله برگزار شد که مشروح آن را با هم می‌خوانیم:‌

                                              *************
گزیده مطالب:

گوهری: نان کالای با اهمیتی است لذا با توجه به عوامل تاثیرگذار در تولید نان‌های باکیفیت نقش بزرگی در استفاده حداکثری از امکانات کشور برای ارایه خدمتی شایسته به مردم در حوزه تامین نیازهای غذایی مردم را دارد. توجه به نوع مصرف نان‌های مختلف در 3 وعده غذا قطعا اثرات مثبتی در سلامت تغذیه‌ای کشور خواهد داشت.
گوهری: نان سنگک با 6 درصد سبوس‌گیری بهترین نان می‌شود، اما امروز ما آردی را به نانوایی‌های سنگکی می‌دهیم که 18 درصد سبوس‌گیری شده است.
مرتضوی: ما تضمین می‌کنیم با آرد آزاد نان کیلویی 2 هزار و 400 تومان می‌شود و کیفیت نان ارتقا یافته و کارخانجات آرد به سود می‌رسند و دولت هم از صرفه‌جویی یکهزار تومانی در این خصوص سالانه به 2/1 میلیارد دلار سود می‌رسد که می‌تواند آن را خرج خرید تجهیزات آبیاری و زراعی کند.
حسن زاده: اقتصاد دستوری هرگونه ابتکار عمل را از تولید می‌گیرد، چراکه نمی‌توان قیمت را ثابت نگاه داشت درحالی که همه هزینه‌ها افزایش یافته است.
مرتضوی: کارخانجات آرد درصدد تولید نان لواش به روش صنعتی هستند.
عسگری: وقتی رقابت بر بازار حاکم شود، دست‌های نامریی بازار را کنترل می‌کنند و این مساله کیفیت و کمیت را با هم کنترل کرده و الگوی مصرف را اصلاح می‌کند.
منصوبیان: اگر دست نانوا و کارخانه‌دار آرد باز باشد تا با هنرمندی به دنبال سودآوری باشد، کشاورز به راحتی راه ارتقای کیفی را پیدا می‌کند و سرمایه‌هایی که در کارخانه‌ها ریخته می‌شود حفاظت می‌شود و نانوا هم به دنبال تولید نان‌های جدید می‌رود.
مرتضوی: طبیعی است وقتی آرد کیلویی 600 تومان توزیع می‌کنیم، درحالیکه قیمت واقعی آن یکهزار و 400 تومان است رانت به وجود آید و وقتی فضای رانت به وجود آید به سوی بازارهای زیرزمینی حرکت خواهیم کرد.
مرتضوی: درحالی که قیمت منطقی آرد کیلویی یکهزار و 500 تومان تمام می‌شود اما کارخانجات، آرد را در رقابتی تنگاتنگ کیلویی یکهزار و 380 تومان می‌فروشند.
مرتضوی:‌ با احتساب 130 هزار تومانی که دولت در قالب خرید تضمینی و یارانه نقدی هزینه نان هر ایرانی می‌کند قیمت هر کیلو نان به 3 هزار و 300 تومان می‌رسد درحالیکه با آزادسازی قیمت نان به کیلویی 2 هزار و 400 تومان می‌رسد و قیمت تمام شده نان برای اقتصاد کشور 30درصد کاهش می‌یابد.
مرتضوی:‌ تولیدکنندگان آرد با توجه با تثبیت قیمت‌ها به ازای هر تن آرد یکصد هزار تومان ضرر می‌دهند.
مرتضوی: حاصل سیاست‌های دستوری تولید نان ورود صدها میلیون دلار ماشین‌آلات و عدم بهره‌برداری از کارخانه‌های نان‌های ماشینی مدرن شد.

لطفا نسبت به جایگاه استراتژیک صنعت آرد در کشور توضیح دهید.
مرتضوی: صنعت آرد به عنوان صنعتی استراتژیک در صنعت غذا به شمار می‌رود، چراکه سرانه مصرف نان ایرانی‌ها جزو سرانه‌های بالای دنیاست. این صنعت همواره توسط بخش خصوصی اداره می‌شد و این درحالی بود که دولت‌ها همواره روی این صنعت نظر داشتند، اما سرمایه‌های بخش خصوصی با گستردگی کشور صنعت را مدیریت می‌کند، به عبارتی این صنعت در زمره خصوصی‌ترین صنایع کشور قرار می‌گیرد، اما به دلایل استراتژیک بودن آن همیشه دولت‌ها روی آن نظر ویژه و نظارت‌های ویژه و گاها سختگیرانه داشته‌اند. اگر دولت‌ها صنعت آرد را دارای پتانسیل‌ ملی شدن می‌دانستند تا کنون این صنعت ملی شده بود. حتی پس از انقلاب چند کارخانه دولتی هم ایجاد کردند، اما وقتی عملکرد تولیدی آنها را با بخش خصوصی مقایسه کردند، متوجه شدند که نمی‌توانند این صنعت را اداره کنند و پا پس کشیدند و کارخانه‌های دولتی تعطیل شدند.

اما مدیریت ذخیره‌سازی همواره بر عهده دولت بوده است؟
مرتضوی: ما به عنوان دست‌اندرکاران این صنعت از سال‌ها پیش بر این نکته تاکید داشتیم که ذخیره‌سازی هم نباید توسط دولت انجام شود، چون هزینه‌های گزاف را به دولت و مصرف‌کننده و قیمت تمام شده آرد تحمیل می‌کند. امروز صنعت آرد، صنعتی کاملا خصوصی است و اکثرا فعالان این صنعت نسل سوم و چهارم خانواده صنعت آرد هستند که جان و روح خود را در این صنعت گذاشته‌اند.

هم‌اکنون چند کارخانه آرد در سطح کشور وجود دارد؟
مرتضوی: ‌حدود 300 کارخانه آرد در سطوح کشور متولی تولید 12 میلیون تن آرد در سال هستند.
امروز سطح تکنولوژی صنعت آرد در چه حدی است؟
مرتضوی: تولیدات آرد کشور با آخرین تکنولوژی روز دنیا تولید می‌شود و ایران جزو 5 کشور نخست جهان در زمینه‌ آردسازی و تکنولوژی تولید ارد مدرن است.

چرا با وجود صحبت‌های شما افواه صنعت آرد را دولتی می‌دانند، آیا قیمت‌گذاری و ... باعث این تفکر شده است؟
مرتضوی: حدود 70 هزار نانوایی در کشور نان مردم را تولید می‌کنند که جملگی خصوصی هستند. مزارع گندم با مالکیت بخش خصوصی اداره می‌شود،‌ آسیابان‌ها بخش خصوصی هستند. در واقع دخالت دولت در این بخش حضوری کنترلی است که این کنترل در نهایت به نفع مصرف‌کننده تمام نمی‌شود.

چرا؟
مرتضوی:‌ معمولا دولت‌ها به توده‌های بزرگ اجتماعی مردم آوانس‌های اضافی می‌دهند. وقتی که صحبت از خرید گندم و نرخ گندم می‌شود، چون دولت با زارع طرف است، ممکن است بالاتر از نرخ جهانی گندم خریداری کند، کما اینکه همین امروز گندم کیلویی یکهزار و 100 تومان از زارع خریداری می‌شود، قیمت گندم درب مزرعه در دنیا حدود 230 دلار است، اما این گندم را با نرخ دولتی حدود 450 دلار از زارع می‌خریم. البته منکر آب و هوای خشک ایران و بازده پایین مزارع گندم نیستیم اگر دولت می‌خواست گندم را با توجه به نرخ جهانی حدود 650 تومان از گندمکار خریداری کند، زندگی زارع اداره نمی‌شد. درواقع اینکه امتیازی که دولت در خرید تضمینی به زارعان می‌دهد به نفع کشاورز است یا به زیان زراعت کشور باید پیرامون آن بحث کنیم. البته من جزو منتقدان این موضوع هستم. اعتقاد دارم به جای آنکه دولت گندم را بالاتر از قیمت جهانی خریداری کند، باید تجهیزات آبیاری در اختیار زارعان قرار دهد تا بهره‌وری بالاتر رود. اکثر زمین‌های زراعی گندم کشور به صورت غیر علمی و با بهره‌وری پایین عملکرد و آب اداره می‌شود. امروز حدود 7 میلیون تن گندم به ازای 150 دلار گران‌تر از قیمت جهانی سر مزرعه خریداری می‌کنیم که حدود یک میلیارد دلار مابه‌التفاوت دارد. این رقم را به زارع بدهیم یا تجهیزات مورد نیاز را برای زارع تامین کنیم، به راستی کدامیک بهتر است؟ در فرانسه بخشی از مهم‌ترین اقدامات تعاونی‌های زراعی تامین نهاده‌های کشاورز است، حتی اعتقاد دارم به جای یارانه نقدی بهتر است تجهیزات به روستاها اضافه کرد تابا ارتقای مکانیزاسیون تولید بهره‌وری و در آمد بیشتری داشته باشند.

نرخ منطقی امروز آرد در کشور چه میزان است؟
مرتضوی: قیمت منطقی آرد امروز کیلویی یکهزار و 500 تومان روی کاغذ درمی‌آید، اما امروز کارخانجات آرد به تاسی از بازار رقابتی حاکم آرد را کیلویی یکهزار و 380 تومان می‌فروشند. درواقع دخالت‌های دولت در بخش اقتصاد همواره مشکل آفرین بوده است.

در مورد نان وضعیت چگونه است؟
مرتضوی: ‌اعتقاد دارم قیمت نان هم‌اکنون گران است. دولت به هر نفر ماهانه  4 هزار و 500 تومان یارانه نان می‌دهد. اگر بخواهیم قیمت نان را بررسی کنیم متوجه می‌شویم دولت 12 تا 4 هزار و 500 تومان می‌دهد که 50 هزار تومان برای هر نفر در سال می‌شود. برای گندم هم کیلویی 800 تومان زیان می‌دهد تا نان تولید شود. بر پایه آمارها هر ایرانی سالانه یکصد کیلوگرم نان می‌خورد، یعنی به عبارتی 80 هزار تومان از این محل و 50 هزار تومان هم یارانه اختصاص می‌یابد، در مجموع 130 هزار تومان از این 2 محل هزینه نان هر ایرانی می‌شود. از سوی دیگر نان را هم که کیلویی 2 هزار تومان خریدار می‌کنیم. یعنی نانی که خریداری می‌کنیم با احتساب یکهزار و 300 تومانی که دولت اختصاص می‌دهد به کیلویی 3 هزار و 300 تومان تبدیل می‌شود. این نان با گندم یکهزار و 100 تومان هم باز گران تمام می‌شود. اعتقاد دارم وقتی گندم کیلویی یکهزار و 100 تومان است آرد استحصالی به یکهزار و 400 تومان می‌رسد، نان تولید شده باید  کیلویی 2 هزار و 400 تومان باشد. یعنی اگر از همین فردا قیمت نان آزاد شود به کیلویی 2 هزار و 400 تومان می‌رسد، اما درحال حاضر کیلویی 3 هزار و 300 تومان خریداری می‌کنیم. یعنی امروز مردم ایران نان را 40 درصد گران‌تر خریداری می‌کنند. تازه نانی می‌خرند که نرسیده به منزل خشک می‌شود. درواقع نتیجه دخالت دولت در صنعت آرد و نان این است که نان را 40درصد گران‌تر خریداری می‌کنیم که با کیفیت پایین‌تری هم است.

در مقوله آرد اوضاع چگونه بوده است؟
مرتضوی: از سال 1391 هیچ قیمتی به تولیدکنندگان آرد نداده‌اند. این چه منطقی است که قیمت گندم را 450 تومان نگاه داشته‌اند و کشور متحمل این زیان اقتصادی می‌شود، چرا چنین رفتاری استمرار دارد؟ آیا اتخاذ سیاست‌های این‌چنینی باعث ارتقای کیفی صنعت آرد و نان می‌شود؟ از سال 1391 چرا نرخ صنعت آرد ثابت نگه داشته شده است؟ درحالی که در سال 1391 و 1392 حدود 40درصد برای هر سال رشد هزینه‌های تولید داشته‌ایم و 93 احتمالا 20 درصد به هزینه‌های تولید افزوده می‌شود که به عبارتی در طول 3 سال 100درصد به هزینه‌های تولید آرد افزوده می‌شود، اما قیمت گندم و آرد را بدون توجه به هیچ منطق اقتصادی ثابت نگاه داشته‌اند. به عبارتی تولیدکنندگان آرد امروز به ازای هر تن یکصد هزار تومان زیان می‌دهند. درواقع این زیان کارخانجات آرد نصیب یک عده از این افراد فرصت طلب می‌شود و به عبارتی با این سیاست بر روی منابع مملکت بنزین می‌ریزیم.

برای آنکه گندم کیفی به کارخانجات آرد برسد، چه پیشنهادی دارید؟
مرتضوی: به نظر من چیزی به عنوان گندم غیرکیفی وجود ندارد. هر گندمی برای محصولی خاص است. همان گندمی که برای نان فانتزی خوب است ممکن است برای بیسکویت نامناسب باشد. گندم غیرکیفی گندمی است که آسیاب‌های دانه بیش از اندازه باشد و این گندم دارای قارچ و ... باشد و چنین گندمی هیچ وقت وارد کارخانجات آرد نمی‌شود. درواقع همان گندمی که گلوتن پایین دارد، بهترین آرد برای صنایع بیسکویت کشور است و این گندم و آرد برای صنعت ماکارونی سم است. البته ما در ایران همه نوع گندم را برای همه گونه مصارف صنعتی داریم و در کارخانجات آرد همه نوع امکانات برای تولید انواع آرد در بخش‌های مختلف صنعت را داریم.

پس چرا صنعتگران همواره از تخصصی نبودن آرد گلایه دارند؟
مرتضوی: اگر صنعتگری توانایی این را داشته باشد که به کارخانه آرد آنالیز بدهد که چه آردی مد نظرش است، کارخانجات آرد توانایی تهیه و تولید آن آنالیز را دارند. وقتی دولت اعلام می‌کندکه تسهیلات ارزی می‌دهد تا ماشین‌آلات صنعت نان وارد شود، دور از ذهن نخواهد بود که دکتر دندانپزشک و دامپزشک پا به این بخش می‌گذارد، در آن هنگام است که وقتی کارخانجات آرد از او می‌پرسند چه نوع آردی می‌خواهد، اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند. این درحالیست که کار صنعت اینگونه پیش نمی‌رود. 500 میلیون دلار پول تبدیل به تجهیزات صنعت نان شد، اما این آهن‌آلات روح ندارد. بپذیریم اگر یک تار را دست مسگر بدهیم کاری از پیش نمی‌برد، اما یک نوازنده سحر می‌کند. باید کلی گویی را از سراسر کشور دور کنیم. بنده ادعا می‌کنم که ماشین‌آلات صنعت نان با قیمت بالا و حتی 3 برابر قیمت جهانی وارد کشور شد و این هم گوشه‌هایی از دخالت‌های نابه‌جای دولت در صنعت است.

شنیدیم برخی کارخانجات آرد به تولید نان روی آورده‌اند؟
مرتضوی:‌ درست است کارخانجات آرد در صدد تولید نان لواش به روش صنعتی هستند.

یعنی کارخانجات آرد به نوعی نانوا می شوند ؟
مرتضوی: چه اشکالی دارد، مگر نانواها کارخانه دار آرد نشده‌اند؟
ما نمی‌خواهیم نانوا شویم، در نظر داریم نان به روش صنعتی در کشور تولید شود.

آیا دستگاه های تولید نان صنعتی را دارید؟  
مرتضوی: بله اما ما به شکل فرمایشی دستگاه‌های تولید نان را نداریم که برویم 200 هزار یورو را یک میلیارد خریداری کنیم. از واحدی می‌پرسیم هزینه راه اندازی واحد صنعتی‌ات چه میزان شده است؟ اعلام می‌کند 70 میلیارد تومان. به راستی وقتی با چنین هزینه‌ای 10 تن نان تولید می‌کنید، این نان کیلویی چند تمام می‌شود؟!
عسگری:‌اعتقاد دارم واقعی نبودن قیمت‌ها و دخالت دولت در اقتصاد شاه‌بیت بسیاری از مشکلات امروز کشور است. هم‌اکنون 85 درصد آرد کشور خبازی است که به صورت دولتی و دستوری قیمت‌گذاری شده و توزیع می‌شود. تنها 15درصد آرد تولیدی کشور صنعتی و آزاد است،‌ اما این 15 درصد هم تحت تاثیر آن 85 درصد قرار دارد.

بارها در این میزگرد به اقتصاد دستوری و دخالت دولت اشاره شد، ممکن است تبعات این رویه را در صنعت آرد تشریح کنید؟
عسگری: وقتی قیمتی واقعی نباشد، هیچ گونه رقابتی در آن بخش به وجود نمی‌آید و وقتی رقابتی در حوزه‌ای وجود نداشته باشد، ارتقای کیفیت هم به همراه نخواهد داشت. بپذیریم وقتی رقابت بر بازارها حاکم شود، دست‌های نامریی بازار را کنترل می‌کنند و این مساله کیفیت و قیمت را با هم کنترل می‌کند و الگوی مصرف اصلاح می‌شود.

بحث آزادسازی قیمت آرد از اواسط دهه 80 مطرح شد، اما اقتصاد دستوری حاکم مانع بر‌آزادسازی واقعی شد، در این رابطه چه نظری دارید؟
 منصوبیان: در اقتصاد آزاد باید دست نانوا و کارخانه‌دار باز باشد تا با هنرمندی‌هایی که وجود دارد به دنبال سودآوری کار بروند. اگر اینگونه شود کشاورز به راحتی می‌تواند راه ارتقای کیفی تولید را پیدا کند، سرمایه‌هایی که در کارخانه‌ها ریخته شده حفاظت می‌شود و نانوا به دنبال تولید نان‌های جدید می‌رود. دولت همواره می‌خواهد مانند بزرگ‌تر از بچه‌اش مراقبت کند، اما باید این بچه را به حال خودش رها کند تا همه ارکان اقتصاد سر جای خودش قرار گیرد.

شنیده شده یکی از محصولات اقتصاد دستوری جابه‌جایی شبانه آردهای خبازی از نانوایی‌ها به صنوف دیگر نظیر کیک و کلوچه‌سازی بوده است، در این رابطه چه نظری دارید؟
مرتضوی: ‌اگر از من بپرسید که آیا مدارک مستندی وجود دارد که بتواند این جابه‌جایی آرد را اثبات کند، می‌گویم که اثبات این مدعا خیلی ساده است. زمانی که هدفمندی یارانه‌ها در مراحل آغازین بود، ‌مسوولان دولت مصاحبه‌هایی را انجام دادند مبنی بر اینکه به دنبال هدفمندی یارانه‌ها از مصرف آرد در کشور 2 میلیون تن صرفه‌جویی شده است. بنا بر این پاسخ این سوال را متولیان دولتی داده‌اند. یعنی آنجایی که دولت پایش را بیرون گذاشت، آردی که برای تولید نان خریداری شده بود، 2 میلیون تن کمتر از گذشته بود، کیفیت نان‌ها و محصولات صنعتی کشور بهتر شد. طبیعی است وقتی آرد را کیلویی 600 تومان توزیع می‌کنیم، درحالی که قیمت واقعی آن یکهزار و 400 تومان است، رانت به وجود می‌آید. بپذیریم این اتفاقات یک شبه رخ نمی‌دهد. این روش زاییده یک محاسبه اقتصادی ساده است که در نهایت پای رانت را به محصولات آردی باز می‌کند، درواقع هرجایی که فضا را برای تفاوت نرخ فراهم کنیم به سوی بازارهای زیرزمینی حرکت خواهد کرد.
گوهری: وقتی دولت وارد اقتصاد می‌شود، تمام سیستم‌های اقتصادی به هم می‌ریزد. در گذشته کارخانجات آرد راسا گندم می‌خریدند و نوع گندم را خودشان تعیین می‌کردند، در آن زمان نانوا هیچ گونه اعتراضی نداشت، به عنوان نمونه کارخانجاتی که قرار بود آرد سنگک تولیدکنند، گندمی را خریداری می‌کردند که برای آرد سنگک مناسب باشد. کارخانجاتی که آرد بیسکویت تولید می‌کردند گندمی را می‌خریدند که برای آرد بیسکویت مناسب باشد. همچنین کارخانجاتی که آرد ماکارونی تولید می‌کردند، گندم دوروم می‌خریدند که مناسب این صنف باشد، اما امروز همه این مسایل با هم مخلوط شده است. به عبارتی کارخانجات آرد امروز نمی‌توانند آن طور که می‌خواهند آرد تولید کنند و صرفا برای نان می‌بایست در چارچوب فرمول‌های دستوری اقدام کنند. در این شرایط است که صدای نانوا درآمده و آردسازان از ارایه آردهای تخصصی معذور هستند و این در شرایطی است که هیچ تقصیری متوجه آردسازان نیست. امروز نان سنگک با 6 درصد سبوس‌گیری بهترین نان می‌شود، ولی ما آردی را به نانوایی سنگکی می‌دهیم که 18 درصد سبوس‌گیری شده است.

برای تخصصی شدن آرد به طور مشخص چه الزاماتی وجود دارد؟
عسگری: باید دولت اجازه دهد که کارخانجات آرد خودشان گندم مورد نیازشان را تهیه کنند.

منظورتان مجوز واردات است؟
مرتضوی: هم واردات و هم تامین از بازار داخل متناسب با نیازهای مطلوب است.

لطفا مختصری پیرامون آردهای غنی‌سازی شده توضیح دهید.
عسگری: هم‌اکنون غنی‌سازی آرد با آهن و اسیدفولیک در حال انجام است.
مرتضوی: کارخانجات آرد با همکاری دولت آردهای غنی شده‌ای را تولید کرده‌اند که برای بیماری‌هایی نظیر کمبود آهن، سقط جنین، کم‌خونی و ... بسیار موثر است. اما متاسفانه در کاری به این ارزشمندی نیز دولت به وعده‌هایش عمل نکرد.

چند درصد آرد تولیدی کشورغنی شده است؟
مرتضوی: تمام آردهای نانوایی‌ها غنی شده است. البته گندم‌های استان‌های ضعیف را نیز با بهبوددهنده‌ها روانه بازار می‌کنیم. البته معضل دیگر این است که قیمت گندم سخت با نرم یکی است، درحالی که در هیچ نقطه دنیا چنین رویه‌ای اعمال نمی‌شود. دولت در زمینه بازار گندم و آرد غیرعالم است و باید از متخصصان صنف در بخش خصوصی استفاده کند، چون چنین رویه‌ای اعمال نمی‌شود تمام قیمت‌ها غیر واقعی است.

امروز حاشیه سود صنعت آرد چقدر است؟
صنعت آرد  امروز زیان‌ده است. صنعت آرد امسال تنی یکصد هزار تومان روی آرد تولیدی می‌گذارد و به دولت تدبیر و امید هدیه می‌دهد تا دولت بتواند آرمان‌های خود را به سرانجام برساند. البته دولت در آینده باید جبران مافات کند.

چگونه باید جبران شود؟
مرتضوی: دولت باید به جای پرداخت یارانه که قطعا به سفره مردم و زمین زراعی و کارخانه آرد نمی‌رسد آن را تبدیل به سرمایه و خرج بهبود زمین‌های کشاورزی کند. ما تضمین می‌کنیم اگر آرد آزاد شود قیمت نان حدود کیلویی 2 هزار و 400 تومان می‌ایستد، کیفیت نان کشور بهبود می‌یابد و کارخانجات آرد سود می‌كند. در واقع این یکهزار تومان که 2/1 میلیارد دلار می‌شود را صرف خرید تجهیزات آبیاری و زراعی مزارع گندم کند. هر شاطر روزانه 11 کیلومتر راه می‌رود، روا نیست اصول نامعقول اقتصادی این صنعت را به نانوا منتقل کنیم. اعتقاد دارم همه نانواها با زحمت بسیار تلاش خود را می‌کنند. نباید برای دیدن مرتاض تا هندوستان برویم، مرتاض‌ها نانواها هستند، باید قدر نانواها را بدانیم. چرا نوک پیکان اتهام را متوجه نانواهایی می‌کنیم که روزی 3 هزار دفعه به سمت آتش می‌روند تا نان را به سفره ما بیاورد. در اروپا حقوق نانوا معادل حقوق یک خلبان است، چرا که ما قدر نانواهایمان را نمی‌دانیم. با ثابت نگاه داشتن قیمت نان خدمتی نمی‌کنیم. وقتی گندم‌ها را با یک قیمت خریداری می‌کنیم به نوعی خیانت می‌کنیم، چراکه انگیزه تولید کیفی را از بین می‌بریم.

حسن زاده: اقتصاد دستوری هرگونه ابتکارعمل را از تولید می‌گیرد، چراکه نمی‌توان قیمت‌ها را ثابت نگاه داشت، درحالیکه همه هزینه‌های تولید افزایش یافته است.


منبع: اقتصاد سبز