بر اساس آمار وزارت جهادکشاورزی از مجموع ۱۶.۵ میلیون هکتار مساحت اراضی کشاورزی کشور، حدود ۸۹ درصد به اراضی زراعی اختصاص دارد. از مجموع سطح اراضی زراعی ۵۹ درصد به کشت آبی و ۴۱ درصد به کشت دیم اختصاص یافته است. همچنین، نزدیک ۷۶ درصد کل اراضی زیر کشت آبی و دیم و ۲۴ درصد آن آیش است. بر اساس این آمار، استان‌های کردستان با حدود ۶۷۹ هزار هکتار، آذربایجان شرقی حدود ۶۴۲ هزار هکتار و کرمانشاه حدود ۵۶۹ هزار هکتار بیشترین سطح زراعت دیم را به خود اختصاص می‌دهند که ۶۶.۵ درصد سهم گندم، ۱۸.۵ درصد سهم جو، ۹ درصد سهم نخود و حدود ۲.۵ درصد سهم عدس است.

با توجه به این آمار، غلات و حبوبات بخش عمده کشت دیم کشور را به خود اختصاص می‌دهند و سالانه حدود ۳.۵ میلیون تن گندم، حدود بیش از ۹۰۰ هزار تن جو و نزدیک ۲۰۰ هزار تن نخود تولید می‌شود.

با همه این تفاسیر، هرچند در کشورمان مساحت کشت دیم ۴۱ درصد و کشت آبی ۵۹ درصد است اما ۹۳ درصد محصولات ما از کشت آبی به دست می‌آید؛ به‌عبارت‌دیگر، ۴۱ درصد از زمین‌های کشاورزی که به‌صورت دیم است، تنها ۷ درصد محصولات کشور را تأمین می‌کند.

با توجه به چالش‌های پیش روی کشاورزی ایران به‌ویژه چالش‌های تامین آب کشاورزی، توجه ویژه به ارتقای بهره‌­وری تولید در محصولات زراعی دیم اهمیت مضاعفی پیدا می‌­کند.

به گزارش موسسه تحقیقات بین‌المللی مناطق دیم کشاورزی، استفاده از ارقام اصلاح شده برای کشت گیاهان زراعی نقش بسزایی در بهبود عملکرد و کیفیت محصول و به دنبال آن افزایش درآمد برای کشاورزان دارد. بذرهای اصلاح شده که مقاومت بیشتری در برابر بیماری‌ها و تنش­های محیطی از جمله تغییرات آب و هوایی دارند کمک شایانی به کشاورز در افزایش محصول،  امنیت غذایی و بهبود معیشت می‌کنند.

کشاورزی حفاظتی نیز به‌عنوان روشی دیگر برای افزایش بهره­وری گیاهان زراعی محسوب می­‌شود. سیستم کشاورزی حفاظتی به سبب کاهش عملیات خاک‌ورزی از سویی و حفظ بقایای گیاهی از سوی دیگر، افزایش بهره­وری و عملکرد مزارع، انعطاف­پذیری بیشتر در برابر تنش­های محیطی و زیستی، به حداقل رساندن فرسایش و تخریب خاک، ایجاد سلامت برای خاک، سازگاری با تغییرات اقلیمی و کاهش اثرات آن‌ها و کاهش نیاز آبی محصول، به یک سامانه در حال رشد تبدیل شده است اما متاسفانه در ایران، این روش مدرن چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. اثر متقابل استفاده از ارقام اصلاح شده و خاک­ورزی حفاظتی نیز مزید بر علت شده و استفاده توأمان هر دو روش به بهبود عملکرد محصولات زراعی منجر می‌­شود.

متوسط عملکرد فعلی محصولات دیم در کشور ۰.۸ تن در هر هکتار است که با ظرفیت بالقوه عملکردی آن فاصله قابل‌ملاحظه‌ای دارد و با توسعه استفاده از ارقام اصلاح شده و کشاورزی حفاظتی، شکاف موجود به حداقل ممکن می‌رسد و بهره‌وری آب در کشاورزی ایران به مقدار قابل‌توجهی افزایش می‌یابد./فارس

مهدی اکبری- سیاست‌پژوه اقتصاد کشاورزی