تنش‌های ژئوپلیتیکی، ال نینو و مسئله امنیت غذایی

دکترحسین شیرزاد - تحلیل گر و دکترای توسعه کشاورزی

دستور کار ۲۰۳۰ ملل متحد برای توسعه پایدار، ۱۷ هدف بلندپروازانه توسعه پایدار (SDGs) را تعیین می کند که باید تا سال ۲۰۳۰ به آن دست یافت. اما از زمان تصویب این اهداف در سال ۲۰۱۵، تعداد افرادی که دچار سوءتغذیه هستند در واقع به ۶۹۰ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. اخیرا نیز گزارش جهانی بحران‌های غذایی (GRFC)  برای سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که تعداد افرادی که با ناامنی غذایی حاد مواجه هستند و به کمک‌های غذایی و معیشتی فوری نیاز دارند، رو به افزایش است. این گزارش حاکی از آن است که بیش از یک چهارم میلیارد نفر با گرسنگی حاد مواجه هستند و شوک های اقتصادی و تنش ژئوپلتیکی اوکراین در افزایش آن نقش محرزی داشته است. در سال ۲۰۲۲، حدود ۲۵۸ میلیون نفر در ۵۸ کشور و قلمرو با ناامنی غذایی حاد در سطوح بحرانی یا بدترمواجه شدند که این رقم در سال ۲۰۲۱، ۱۹۳ میلیون نفر در ۵۳ کشور و منطقه بود. این وضعیت اسف بار سبب شده تا دولت بایدن نیز "ژئوپلیتیک" را بر محور امنیت غذایی جهانی قرار دهد. چنانکه در ۶ ژوئن ۲۰۲۳ بایدن، "جفری پرسکات" را به عنوان سفیر جدید ایالات متحده در آژانس های غذایی سازمان ملل، جایگزین "سیندی مک کین"، که اکنون رهبری برنامه جهانی غذای سازمان ملل را بر عهده دارد، معرفی کرده است. نامزد بایدن برای سفیر در آژانس های غذایی سازمان ملل، تجربه زیادی در امنیت ملی دارد، اما در امنیت غذایی هیچ تجربه ای ندارد و بر خلاف سیندی مک کین، سئوال اصلی در برگزیدن جفری پرسکات آن است که آیا وی تجربه دیپلماتیک قابل توجهی را برای فضاهای مهم سازمان ملل مانند گرسنگی، فقر و مبارزه با تغییرات آب و هوایی و کمیته امنیت غذایی جهانی (CFS) و سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (FAO) که برای تضمین تولید پایدار غذا و پایان دادن به گرسنگی حیاتی هستند، به ارمغان خواهد آورد؟ با این حال، تخصص جفری پرسکات در امنیت ملی است، نه امنیت غذایی، که نشان می‌دهد، بایدن آژانس‌های غذایی سازمان ملل – و به‌ویژه کمیته امنیت غذایی جهانی (CFS)، شورای امنیت غذا و کشاورزی – را به‌عنوان صحنه‌ جدید درگیری های ژئوپلیتیکی با رقبایی مانند چین و روسیه می‌بیند. بنابراین او به جای اینکه فردی را که متخصص امنیت غذایی و همکاری های کشاورزی باشد، معرفی کند، فردی را معرفی کرده که متخصص امنیت ملی و درگیری های منطقه ای میباشد. کار مهم در CFS سازمان ملل برای رسیدگی به بحران آب و هوا، کشاورزی پایدار، و گرسنگی و فقر روستایی اخیراً به دلیل بحث‌های سیاست زده ژئوپلیتیکی که اغلب توسط ایالات متحده آغاز می‌شود، از مسیر خارج شده است. دولت ترامپ به دخالت یک دیپلمات ایرانی در مذاکرات CFS اعتراض کرد. این اختلاف نظر و درگیری اگرچه کاملاً عادی بود، اما آمریکابا حیله گری مذاکرات را مختل کرد و به فرهنگ سازمان ملل در تصمیم گیری و حل مشکلات محترمانه و مشارکتی لطمه زد. گزارش ریسک‌های جهانی مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۹ اشاره می‌کند که چگونه تشدید تنش‌های بین‌المللی خطر "اختلال در تامین غذا با انگیزه ژئوپلتیک" را افزایش داده است. رقابت ژئوپلیتیکی، علاوه بر اینکه به شکل ماهوی امنیت غذایی را تحت تاثیر قرار می دهد، مانع از تلاش برای بهبود گفتگو و هماهنگی، اگر نه همکاری، میان بازیگران مختلف برای دستیابی به هدف ریشه کنی گرسنگی برای «همه مردم» می شود. به عبارت دیگر، ژئوپلیتیک هم بر امنیت غذایی و هم بر محیطی که "گرسنگی صفر" در آن دنبال می شود، تأثیر می گذارد. گزارش ریسک های جهانی مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۲۳ بحران های عرضه مواد غذایی را به عنوان یک خطر جهانی ادامه دار مطرح می نماید و  مسائلی مرکب از تهاجم روسیه به اوکراین، و همچنین کاهش عملکرد محصولات در برایر تغییرات آب و هوایی را در این زمینه موثر می داند. این پدیده ها، تلاش‌های جهانی برای کاهش گرسنگی و سوء تغذیه را تضعیف می‌کند. بطوریکه حتی کشورهای شمال جهانی که به دلیل منابع غذایی پایدارتر در جهان شناخته میشوند نیز تحت تأثیر قرار گرفته اند. تحلیلگران این تورم کالایی را بدترین تورم از زمان بحران جهانی قیمت مواد غذایی ۲۰۰۷-۲۰۰۸ توصیف کرده اند و علیرغم پاسخ‌های اولیه بین‌المللی که حاکی از موفقیت هایی اندک بود، ارزیابی ها نشان می دهد که هیچ یک از تلاش‌ها تا ژانویه ۲۰۲۳ قابل توجه نبودند. هیبرید امواج گرما، سیل، خشکسالی، شیوع آفات و بیماری ها، بحران های مالی و درگیری های انسانی، تولید و عرضه مواد غذایی را در سراسر جهان تهدید می کند. این رویدادهای شدید در حال افزایش هستند و توانایی کشورها برای آماده شدن برای آنها محدود به نظر می رسد. رویدادهای متعددی که همزمان رخ می‌دهند، مشکل را تشدید می‌کنند. تیم‌های تحقیقاتی و سیاست‌گذاران؛ در حال توسعه راه‌حل‌هایی برای بهبود انعطاف‌پذیری سیستم‌های غذایی هستند، اما این کار اغلب به‌صورت مجزا انجام می‌شود. رویدادهای شدید ناشی از تغییرات آب و هوایی، شوک‌های اقتصادی یا ژئوپلیتیکی و اپیدمی‌های آفات یا بیماری‌ها می‌توانند ناامنی غذایی را القا، گسترش و طولانی‌تر کنند. آنها این کار را با کاهش بهره وری کشاورزی و شیلات، تهدید معیشت، و اختلال در توزیع غذا و ارائه خدمات عمومی انجام می دهند. رویدادهای شدید می توانند باعث افزایش قیمت مواد غذایی و نوسانات، مهاجرت انسانی و بی ثباتی سیاسی شوند. این اثرات مستقیم و غیرمستقیم منجر به کاهش در دسترس بودن و دسترسی به غذای سالم و مغذی می شود. بزرگی، گستردگی و پیچیدگی تهدیدات ناشی از رویدادهای شدید برای امنیت غذایی جهانی می‌تواند بیشتر تأثیرات حاد سیستمی را ایجاد کند. در سال ۲۰۲۲، به دنبال تهاجم روسیه به اوکراین، تحریم‌های اقتصادی اتخاذ شده توسط اتحادیه اروپا، G۷، ایالات متحده و کانادا باعث افزایش قیمت کود شد. این پدیده به این دلیل اتفاق افتاد که روسیه و بلاروس تولیدکنندگان پیشرو این کودهای ضروری هستند. تحریم های مالی مشکلات مهمی را برای روسیه و بلاروس در صادرات تولید کود ایجاد کرد. با این حال، از زمان افزایش قیمت در نیمه سال ۲۰۲۲، قیمت کود از نیمه سال ۲۰۲۳ در حال کاهش است. در طول سال ۲۰۲۲ و سه ماهه اول ۲۰۲۳، در مواجهه با اختلالات تجارت جهانی کود و همچنین اثرات رویدادهای شدید آب و هوایی، چندین کشور از جمله چین تصمیم گرفتند که صادرات کودهای شیمیایی خود را محدود یا ممنوع کنند. واردکنندگان بزرگ، مانند برزیل، هند، مراکش، نیزمجبور شدند واردات خود را از منابع دیگر، از جمله کانادا، متنوع تر کنند. این اختلالات بیش از ۲۴ درصد از تجارت جهانی کود را تحت تأثیر قرارداد. این وضعیت دسترسی جهانی کود را کاهش داد. آسیب‌پذیرترین کشورها، به‌ویژه کشورهای خاورمیانه و جنوب صحرا، مشکلاتی برای تامین واردات داشتند. این امر کشاورزان را به استفاده از روش‌های جایگزین برای کوددهی مزارع، مانند کود دامی سوق داد. با این حال، کاهش استفاده از کودهای نیتروژن و فسفات به معنای خطرات بالای کاهش عملکرد محصول در سال ۲۰۲۳ بود. در تلاش برای جبران این خطر، بسیاری از کشاورزان از الگوی کشت محصولات غذایی به کشت محصولات نقدی مانند تنباکو روی  آوردند. این رویکرد برای کشاورزان کاملاً خطرناک بود، زیرا آنها را به نوسانات قیمت بازارهای جهانی بیشتر وابسته می کرد. در همین جدول زمانی، کانادا و دولت ایالات متحده قویاً از توسعه تولید کود داخلی خود حمایت نمودند. اما مشکل این است که این تولیدات به شدت به قیمت ها و در دسترس بودن سوخت های فسیلی وابسته هستند. این امر به ویژه در مورد آلمان صدق می نمود، که تولیدات شیمیایی آن به شدت تاثیر زیادی به دلیل محدودیت های گازپروم، تحریم های اتحادیه اروپا و تخریب خطوط لوله نورد استریم ۱ و ۲ و در نهایت از دست دادن واردات گاز روسیه را تجربه می نمود. این همان نقطه تلاقی است در این زمین بازی  است که "کشاورزی، امنیت غذایی و ژئوپلیتیک" در هم می آمیزند. حال، تنش های کشاورزی جهانی که ناسیونالیسم غذایی، سیاستهای یکجانبه گری محدودیتهای صادراتی برخی از کشورها، تولید کود و اختلالات تجارت ایجاد می کرده  در تابستان سال ۲۰۲۳ به دلیل ظهور یک خطر بزرگ آب و هوایی ال نینو بدتر شده است. در طی یک رویداد ال نینو، اقیانوس آرام استوایی ممکن است تا ۳ درجه گرم شود، بنابراین کل جو را گرم می کند. جنبه منحصر به فرد ال نینو ۲۰۲۳-۲۰۲۴ این است که در زمان تشدید تغییرات آب و هوایی اتفاق می افتد. دمای اتمسفر در حال حاضر ۱.۲ درجه بالاتر از سطح قبل از صنعتی شدن اروپا در اواسط قرن هجدهم است. اوج دمای ال نینو ممکن است به طور موقت گرمای جو را تا ۱.۵ درجه افزایش دهد. این سطح چیزی نیست جز حد اوج بالای چیزی که دانشمندان آب و هوا به عنوان حد بالای "امنیت آب و هوا " تعیین می کنند. از آنجایی که وقایع ال نینو از نظر تاریخی باعث فاجعه های آب و هوایی عظیم مانند خشکسالی، سیل، استرس پوشش گیاهی و شکست محصولات در سراسر جهان می شود، رویداد ۲۰۲۳-۲۴ ممکن است باعث ایجاد یک تعامل سیاره ای بین آب و هوای سردرگم و اختلالات ژئوپلیتیک عظیم شود. در واقع، ال نینو تأثیر مستقیمی بر مناطق آب و هوایی آمریکای جنوبی دارد. برای مثال، در طول قرن‌ها، رویدادهای ال نینو تأثیرات شدیدی در شمال شرق آمریکای جنوبی، به‌ویژه در برزیل با ایجاد خشکسالی‌های طولانی‌مدت داشته است. به دلیل افزایش صادرات محصولات کشاورزی از برزیل به چین، این می تواند به یک مشکل ژئوپلیتیکی بزرگ تبدیل شود. این صادرات از سال ۲۰۱۸، زمانی که پکن مالیات تجاری بر محصولات برزیلی را کاهش داد، افزایش یافته است. این تصمیم به منظور جبران کاهش واردات محصولات آمریکا، در واکنش به جنگ تجاری که دولت ترامپ آغاز کرده بود و دولت بایدن در حال ادامه آن است، در پس زمینه تنش ها با چین در مورد موضوع تایوان افزایش یافته بود، اتخاذ شد. در همین راستا است که "لولا داسیلوا، " رئیس‌جمهور برزیل، به منظور تداوم تعمیق روابط تجاری بین برزیل و چین، با"شی جین پینگ"، رئیس جمهوری خلق چین دیدن کرد. با توجه به رشد واردات سویا چین، این روابط در حال حاضر بسیار گرم است. در واقع، ۸۰ درصد از واردات سویای چین از برزیل به میزان ۵۴.۳۹ میلیون تن است و از ایالات متحده کمتر از ۲۹.۵ میلیون تن میباشد. ۷۹ درصد از واردات سویا چین برای خوراک دام و به ویژه خوک استفاده می شود، جمعیت خوک چینی نیمی از جمعیت خوک های جهان را تشکیل داده و صنعت گوشت خوک به تقاضای رو به رشد داخلی شهری چین برای گوشت پاسخ می دهد. از آنجایی که چین ۱.۴ میلیارد نفر جمعیت دارد، باید به منابع عظیم و جهانی در زمینه امنیت غذایی دسترسی داشته باشد. بنابراین، واردات محصولات کشاورزی از برزیل یک موضوع اجتماعی است. متقابلاً، از دیدگاه برزیل، تعمیق روابط با چین، راهی برای تضمین واردات کودهای مورد نیاز کشاورزان برزیلی برای توسعه کشاورزی برزیل است. این ابتکار برزیل به عنوان راهی برای تضمین توسعه اقتصادی خود و در عین حال حمایت از امنیت غذایی چین به نظر می رسد. در این شرایط است که رئیس جمهور شی و لولا رئیس جمهور برزیل اعلام کردندکه قراردادهای ۱۵۰ میلیارد دلاری به یوان پرداخت خواهد شد. بنابراین، قراردادهای برزیل و چین، روند پیشرونده به سمت تنوع پولی جهان چند قطبی در حال ظهور و دلارزدایی از کالاهای اساسی؛ "مشارکت استراتژیک برزیل و چین "، را تقویت می‌کند. لولای برزیل خواستار پایان دادن به تسلط تجاری دلار است. با این حال، ال نینو، ممکن است محرک بالقوه بی ثباتی ژئوپلیتیکی این قراردادها گشته و در نتیجه امنیت غذایی چین را به خطر بیندازد. چون، برزیل به ویژه در برابر حوادث ال نینو آسیب پذیر است. اگر رویداد ۲۰۲۳-۲۴ به همان اندازه خشونت آمیز باشد که برخی مراکز هواشناسی درباره آن هشدار می دهند، خطر زیادی وجود دارد که مانع از بازده بالای محصولات برزیل شود، این اتفاق، پاسخگویی به خواسته های چین را دشوار می کند. این وضعیت پیچیده ممکن است به دلیل وضعیت عرضه جهانی کودها که به شدت به قیمت سوخت فسیلی وابسته است پیچیده تر شود. باید این مشکل بالقوه برزیل را با آسیب پذیری فزاینده چین در برابر تغییرات آب و هوایی در نظر گرفت و اینکه چگونه تغییرات آب و هوایی به انتخاب های امنیتی داخلی چین در زمینه ذخایر غلات و امنیت غذایی در چین و برنامه ریزی اضطراری را شکل می دهد. چون این کشور پیامدهای فزاینده ای از رویدادهای شدید آب و هوایی در مقیاس منطقه ای را تجربه می کند، مانند سیل های عظیم، خشکسالی و موج گرما که بخش کشاورزی و در نتیجه امنیت غذایی آن را تحت تأثیر قرار می دهد. از طرفی باید به خاطر داشت که جنگ در اوکراین باعث ایجاد اختلالات گسترده در انتقال گاز اروپا از روسیه می شود. بنابراین، اتحادیه اروپا نیاز به دسترسی به منابع جدید در یک بازار از قبل تعیین شده گاز فشرده دارد و مشکل این است که به دلیل مصرف رو به رشد گاز آسیایی، قیمت گاز در سطوح بالایی باقی می ماند. این افزایش قیمت ها، در مورد کود و کل کشاورزی، و همچنین در مورد تولید مواد غذایی و حمل و نقل نیز چنین است، زیرا این بخش ها نیز به گاز نیاز دارند. ال نینو ممکن است این وضعیت را به یک رقابت بین المللی مهیب تبدیل کند، اگر همانطور که برخی مراکز هواشناسی از قبل هشدار داده اند، زمستان ۲۰۲۳-۲۰۲۴ سرمای اروپا را بدتر کند، در این صورت، کشورهای اروپایی نیاز به واردات گاز بیشتری خواهند داشت و این فشار بر قیمت ها و در نتیجه استفاده از گاز توسط کشاورزی را تشدید خواهد کرد. بنابراین، تعاملات "خود تقویت‌کننده" بین جنگ اوکراین، تنش‌های کشاورزی در سراسر جهان، شرایط ژئوپلیتیکی در حال تغییر و تغییرات آب و هوایی، و تقویت بالقوه بحران ناامنی غذایی که از حدود سال ۲۰۲۱ آغاز شده، پیوندی را ایجاد می‌کند که محرک اصلی ژئوپلیتیک است. در یک مثال ساده دیگر، از اواسط جنگ در اوکراین، نزدیک‌تر شدن روابط دیپلماتیک کشاورزی روسیه و چین از امنیت غذایی چین و همچنین اقتصاد روسیه حمایت می‌کند تا مسکو را که به دلیل تحریم‌های اقتصادی آمریکا و اتحادیه اروپا تحت فشار شدید قرار گرفته است تا حدودی ایمن نماید. تقویت روابط چین و روسیه از طریق امنیت غذایی در زمینه انرژی نیز بوجود آمده و دوباره خرید نفت و گاز روسیه توسط چین افزایش می یابد. اینجا رابطه ویژه از غذا تا انرژی اتفاق می افتد، بازار نفت یک بازار بین المللی است، افزایش تقاضا توسط کشورها و شرکت ها باعث افزایش قیمت ها می شود. در همین حال، تولید بین المللی به شدت توسط تولیدکنندگان، به ویژه توسط اوپک پلاس، کنترل می شود. با این حال، از سال ۲۰۲۱، اعضای اوپک پلاس به رهبری عربستان سعودی، علیرغم درخواست های شدید ایالات متحده، تنها اندکی تولید خود را افزایش داده اند. در ماه مارس، تولید جهانی کمی پایین‌تر از فوریه بود، بنابراین باعث رشد شدید قیمت شد. از یاد نبریم عربستان، الجزایر، مصر و ایران از بزرگترین خریداران گندم روسیه در سال ۲۰۲۳ بودند. با بازتاب آن تحریم ها، کرملین از ۴ شرکت اروپایی درخواست کرد که نفت روسیه به جای دلار یا یورو به روبل روسیه پرداخت شود. این پویایی بسیار پیچیده، تورم قیمت جهانی نفت و گاز را تقویت می کند. در نتیجه افزایش قیمت نفت و گاز بر کشورهای واردکننده تاثیر می گذارد که چین از مهم ترین آنهاست. بنابراین، برای تضمین خرید نفت و گاز روسیه توسط چین، گازپروم و روس‌نفت با قیمت‌های تخفیفی به چین می‌فروشند. این به روسیه کمک می‌کند تا اقتصاد خود را که به دلیل تحریم‌های غربی دچار مشکل شده است، حفظ کند، در حالی که این خریدها از امنیت انرژی و غذایی چین هم حمایت می‌کنند. به عبارت دیگر روسیه و چین به پشتوانه های اقتصادی و سیاسی یکدیگر تبدیل می شوند. این رخداد فقط در چارچوب یک محیط ژئوپلیتیک بین المللی به طور فزاینده قطبی شده اتفاق می افتد. اکنون باید دید که این "روابط ویژه انرژی-غذا" چین و روسیه چگونه تکامل می یابد، در حالی که با دخالت فزاینده ایالات متحده در اوکراین از طریق بسته کمک های بشردوستانه و نظامی ۴۰ میلیارد دلاری و بمب های خوشه ای و همچنین آشکار شدن بحران جهانی غذا با تسریع تغییرات آب و هوایی بطور هم زمان مواجه هستیم.  

کد خبر 54118

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
5 + 0 =