چهارشنبه ۲۲ شهریور قیمت ۳۲ قلم کالای اساسی در شورای قیمت گذاری و اتخاذ سیاست‌های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی برای سال زراعی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ تعیین شد. قیمت اقلام اساسی منوط به نرخ خرید تضمینی گندم بوده و در سال زراعی جدید قیمت خرید تضمینی هر کیلو گندم حدود ۱۹.۵۰۰ تومان تعیین شده؛ البته این قیمت هنوز از سوی وزیر جهاد کشاورزی به عنوان رئیس شورای قیمت گذاری کالاهای اساسی ابلاغ نشده است. بر اساس قانون باید در مدت یک هفته از تعیین، قیمت‌ها ابلاغ شود.
نرخ هر کیلو کلزا بر اساس محاسبات سال‌های قبل که دو برابر قیمت خرید تضمینی گندم تعیین می‌شد که حدود ۳۹ هزار تومان خواهد شد.
سالانه کشور به ۱.۴ تا ۱.۶ میلیون تن روغن خوراکی نیاز دارد که معادل تقریباً ۳ میلیون تن دانه روغنی اعم از آفتابگردان، سویا، کلزا، کاملینا و… می‌شود. در حال حاضر بخش کمی از دانه‌های روغنی در کشور کشت می‌شود و بخش اعظمی از آنها وارداتی است. به گفته فعالان این بازار تولید روغن در کشور ۹۵ درصد وابستگی ارزی دارد که این امر جای سوال دارد. چرا دانه‌های روغنی در کشور کشت نمی‌شود؟
کیوان فرهنگ‌آسا فعال و محقق بخش کشاورزی در پاسخ به این پرسش مهر، گفت: کشت دانه‌های روغنی برای کشاورزان صرفه اقتصادی ندارد زیرا هنگام کاشت، کشاورزان محصولات را با یکدیگر مورد مقایسه قرار می‌دهند؛ به عنوان مثال کشت کلزا را با کاشت گندم، چغندرقند یا هر گیاه پاییزه دیگر مورد سنجش قرار داده و هر محصولی که مشکلات کمتر و درآمد بیشتری برای کشاورز داشته باشد انتخاب و کشت انجام می‌شود. سال ۱۴۰۰ به دلیل دیرکرد پرداخت قیمت محصولات، کلزاکاران متضرر شدند و این امر موجب نارضایتی آنها را فراهم کرد؛ از این رو بخشی از کلزاکاران مبادرت به کشت گندم کردند.
وی با تاکید بر اینکه تأخیر در تسویه مطالبات موجب زیان کشاورزان و کوچ به زراعت دیگر شد، افزود: سال گذشته کشت کلزا کاهش یافت و در استان مستعدی مانند خوزستان که قبلاً ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار تن کشت و برداشت کلزا انجام می‌شد این عدد امسال به ۴۰ تا ۵۰ هزار تن رسیده است در حالی که دو سال قبل حتی بذر برای کشت کلزا در این استان کم بود؛ اما سال گذشته به دلیل بدعهدی متولیان در پرداخت مطالبات کشاورزان، آنها از کشت این دانه روغنی فاصله گرفتند.
وی ادامه داد: کلزا محصولی گیاهی-صنعتی است و در کارخانجات روغن کشی به محصولاتی قابل استفاده تبدیل می‌شود. محصولات نهایی دانه‌های روغنی مانند سویا، آفتابگردان، کلزا و… روغن و کنجاله است. این دو فرآورده دارای قیمت گذاری دستوری بوده و نرخ آنها از سوی دولت تعیین می‌شود. اگر کارخانه‌های روغن کشی که بازار دانه‌های روغنی محسوب می‌شوند در تعیین قیمت آزاد باشند خرید دانه‌های روغنی برای آنها صرفه اقتصادی خواهد داشت.
در حال حاضر فعالان بازار روغن کشی عنوان می‌کنند تعیین قیمت‌ها از سوی دولت بدون در نظر گرفتن هزینه و درآمد بوده از این رو کارخانجات تولیدی روغن دچار زیان شده اند.
یک محاسبه برای قیمت تمام شده
استحصال روغن از دانه‌های روغنی بر اساس رصد بازار این گونه برآورد می‌شود که یک کیلو کلزا حدود ۳۰ هزار تومان بوده و بر اساس فرآوری انجام شده روی این محصول ۴۰ درصد آن تبدیل به روغن می‌شود. در حال حاضر با کاهش قیمت‌ها در بازار روغن، هر لیتر آن بین ۳۸ تا ۴۰ هزار تومان در می‌آید و هر کیلو کنجاله هم بین ۱۲ تا ۱۴ هزار تومان قیمت دارد. به این ترتیب درآمدی که از دانه کشی هر کیلو کلزا نصیب کارخانه‌های صنعتی روغن می‌شود عددی بین ۲۲ تا ۲۴ هزار تومان خواهد بود. اگر به هر کیلو کلزا ۲ هزار تومان هزینه حمل و ۱,۰۰۰ تومان هزینه انجام فرایند روغن کشی اضافه شود این عدد ۳۳ هزار تومان خواهد بود (قیمت تمام شده روغن کشی از یک کیلو کلزا). اگر این عدد از مبلغ حدود ۲۴ هزار تومان (درآمد استحصال) کم شود بین ۸ تا ۱۰ هزار تومان تولیدکنندگان روغن خوراکی از روغن کشی هر کیلو کلزا با قیمت سال گذشته این محصول، متضرر می‌شوند. طبیعی است با این مبلغ زیان، هیچ کارخانه روغنی حاضر به خرید دانه‌های روغنی تولید داخل نخواهد بود.
فرهنگ آسا در ادامه سخنان خود با اشاره به قیمت جدید خرید تضمینی گندم عنوان کرد: زمزمه‌هایی از خرید تضمینی هر کیلو گندم به مبلغ ۱۹.۵۰۰ شنیده می‌شود بر اساس این که وزارت جهاد کشاورزی نرخ کلزا را دو برابر گندم در نظر می‌گیرد قیمت سال زراعی جدید هر کیلو کلزا در خرید تضمینی حدود ۳۹ هزار تومان خواهد بود.
فرهنگ آسا در پاسخ به این پرسش که راهکار برون رفت از این چالش چیست، گفت: دولت با سیاست‌های تشویقی می‌تواند این مشکل را رفع کند. سال ۱۳۹۹ دولت مشوق‌هایی تعیین کرد و با در نظر گرفتن تعرفه واردات، در قالب کشت قراردادی، کارخانجاتی که مبادرت به خرید تولیدات داخلی کردند مورد حمایت دولت قرار گرفتند.
وی افزود: اگر این شیوه دوباره لحاظ شود روند تولید با حمایت از بخش خصوصی رو به رشد خواهد بود و با استمرار آن در بازه زمانی ۳ تا ۵ سال، توازون بین تولید داخل و واردات برقرار خواهد شد.
چگونه کشاورزان تشویق به کشت می‌شوند؟
فرهنگ آسا درباره چگونگی تشویق کشاورزان به کشت دانه‌های روغنی عنوان کرد: بهره برداران در انتخاب محصول برای کشت به سوی اقلامی می‌روند که بتوانند نهاده‌های مورد نیاز را به راحتی تهیه کنند. همچنین بتوانند از نظرات کارشناسان بهره مند شده و با به کارگیری این نظرات عملکرد خود را در واحد سطح افزایش دهند. بنابراین تولید با دغدغه کمتر و دریافت وجه محصولات در کوتاه‌ترین زمان مؤلفه هایی است که کشاورزان به سوی کشت سوق می‌دهد.
وی در ادامه افزود: در دهه ۸۰ وزارت جهاد کشاورزی اعتبارات مناسبی برای دانه‌های روغنی داشت. حتی بسیاری از کارشناسان خود را به خارج از کشور اعزام می‌کرد تا دوره‌های لازم را آموزش ببینند و در ادامه تجربیات این آموزش به کشاورزان منتقل می‌شد. این کارشناسان با حضور در زمین‌های زراعی در ارتقا کیفیت و بهره وری، کشاورزان را راهنمایی می‌کردند. در این مقطع زمانی رویدادهای جدید کشت دانه‌های روغنی در جهان با بهره برداران به اشتراک گذاشته می‌شد.
وی اضافه کرد: در حال حاضر به دلیل مشکلاتی که وزارت جهاد کشاورزی در تأمین خودرو، سوخت و آموزش کارشناسان دارد شاهد هستیم که کشاورزان فقط بر اساس تجربه شخصی در حال فعالیت هستند. تمام این چالش‌ها سبب شده تا کشاورزان از کشت‌هایی که دارای زحمت بیشتری است فاصله گرفته یا زمین خود را اجاره دهند.
وی گفت: اگر بخواهیم میزان تولید دانه‌های روغنی- صنعتی را در کشور به عدد دهه ۸۰ برسانیم یعنی کشت سالانه ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن باید با سیاست گذاری درست بین کشت و صنعت ارتباط برقرار کنیم؛ در غیر این صورت بعید است با توجه به قیمت‌های افزایشی در خرید تضمینی دانه‌های روغنی، کارخانجات تولیدی روغن رغبتی به خرید از داخل داشته باشند.
حرکت مقطعی کارساز نیست
فرهنگ آسا درباره میزان نیاز بازار داخل به دانه‌های روغنی از جمله کلزا، عنوان کرد: با توجه به مصرف سالانه روغن در کشور که حدود ۱.۴ میلیون تن است، همچنین با توجه به میزان استحصال روغن از دانه‌های روغنی کلزا، کشور سالانه به ۳ میلیون تن دانه روغنی نیاز دارد. در حال حاضر تولید این محصول در داخل ۱۳۰ هزار تن است؛ ۴ هزار تن آفتابگردان، ۱۵ هزار تن سویا و ۱۰۵ تا ۱۱۰ هزار تن هم کلزا؛ به این ترتیب حدود ۷ تا ۸ درصد دانه‌های روغنی در کشور کشت می‌شود. در دهه ۸۰ با جدیتی که در راستای تولید و تأمین دانه‌های روغنی وجود داشت، توانستیم تا ۳۰ درصد از نیاز را در داخل تأمین کنیم به طوری که سال ۸۴ رکورد کشت دانه‌های روغنی در کشور رقم خورد. در این سال حدود ۹۰ هزار تن دانه سویا، ۲۱۰ هزار تن کلزا و… کشت شد. در حال حاضر با تغییر مدیریت‌ها تولید به کمتر از ۱۰ درصد رسیده است.
وی با تاکید بر اینکه روند برنامه‌ریزی شده باید مستمر ادامه پیدا کند، عنوان کرد: تغییر مدیریت‌ها نباید منجر به تغییر برنامه‌ها شود زیرا استمرار در حرکت منجر به موفقیت می‌شود. معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی در سخنان خود عنوان کرد، برای اینکه پایداری زراعت در گندم محقق شود نیاز است در تناوب با گیاهی مانند گندم حداقل ۱۰ درصد از اراضی کشور به سمت کشت پهن برگ‌ها برود.
وی درباره دلیل این امر توضیح داد: گندم نازک برگ بوده و ریشه سطحی دارد. اگر در یک زمین دو سال به طور متوالی گندم کشت شود عملکرد پایین می‌آید. بنابراین ضرورت دارد پس از کشت دانه غلات، کشت محصولی پهن برگ مانند دانه روغنی کلزا یا چغندر کاشته شود.
وی یادآور شد: حداکثر ۱۰ درصد از اراضی زیر کشت گندم کشور باید به کشت کلزا اختصاص داده شود با راندمان ۲ تن برداشت محصول در هر هکتار، ۴۰۰ هزار تن دانه روغنی تولید می‌شود. در این باره باید انجام برنامه‌ها مستمر و در سال‌های متوالی دنبال شود؛ پیاده سازی در سالی و به فراموشی سپرده شدن آن در ادامه، بیشتر آسیب‌زا خواهد بود.
فرصت سوزی در اجرای برنامه‌ها
این کارشناس حوزه کشاورزی با بیان اینکه سال ۱۳۹۹ تولید کلزا ۲۸۰ هزار تن بود که امسال بیش از ۵۰ درصد افت را تجربه کرده است، گفت: در این سال وزارت جهاد کشاورزی با دعوت از کارخانجات روغن کشی برای کشت قراردادی کار را پیش برد؛ اما در دقیقه ۹۰ و هنگام برداشت محصول قیمت تضمینی خرید کلزا افزایش یافت و کارخانه‌های روغن کشی دچار آسیب شدند. دولت باید با دعوت از تشکل‌های بخش خصوصی نقطه نظرات آنها را بشنود و در سیاست گذاری‌های خود قبل کشت این نظرات را لحاظ کند تا تولید پایدار محقق شود. موفقیت کشت قراردادی در سال ۱۳۹۹ و افزایش کشت کلزا تجربه مثبتی است که باید ادامه پیدا کند.
وی در ادامه سخنان خود با اشاره به فصل کاشت کلزا یادآور شد: در حال حاضر ۴۰ روز زمان برای کشت کلزا وجود دارد. اگر دولت سیاستی در این بخش دارد اکنون زمان آن است؛ با گذشت این زمان، فرصت‌ها از دست می‌رود.
فرهنگ آسا ادامه داد: سال‌هاست موضوع کشت قراردادی مطرح است اما به اجرا نرسیده جز در مقطعی (سال ۹۹). این در حالی است که حمایت دولت از تولیدکنندگان روغن، هزینه کمتری برای او نسبت به واردات دارد. به عنوان مثال امسال به دلیل اینکه دولت نتوانست تأمین اعتبار کند بخش زیادی از پول گندم کاران هنوز پرداخت نشده است در حالی که با ورود بخش خصوصی این بار مالی از دوش دولت برداشته می‌شود. دولت فقط به عنوان ناظر مشکلات را حل می‌کند. این شیوه‌ای است که دو دهه قبل با موفقیت در کشور اجرا شد.
نیازمندی کشور به دانه‌های روغنی
این محقق درباره آمار تولید دانه‌های روغنی گفت: در حال حاضر بخش اعظمی از واردات مربوط به دانه‌های روغنی سویا بوده زیرا کنجاله آن برای تغذیه دام استفاده می‌شود؛ اما در کشور بیشتر کشت کلزا انجام می‌شود. دلیل این امر هم به این بر می‌گردد که کلزا گیاهی پاییزی بوده و با بارندگی در این فصل می‌توان بخشی از نیازمندی را با کشت دیم و در تناوب گندم به دست آورد.
فرهنگ آسا ادامه داد: سویا در ابتدای بهار کشت و در ابتدای پاییز برداشت می‌شود و نیاز به آبیاری تکمیلی دارد. با توجه به خشکسالی چند سال اخیر کشور کشت سویا در داخل تا حدود زیادی کاهش یافته است.
اما و اگرهای کشت مخلوط
سال گذشته کشت مخلوط کلزا و نیشکر در کشور تجربه شد. این کارشناس در این باره عنوان کرد: کشت مخلوط هم از جمله مسائلی است که باید از سوی دولت و وزارت جهاد کشاورزی پیگیری شود. در برخی از کشت‌ها، فضای خالی وجود دارد که از این فضا می‌توان بهره برداری مناسبی برای کشت مخلوط داشت. سال گذشته کلزا در اراضی زیرکشت نیشکر در جنوب انجام شد و سویا در باغات مرکبات شمال می‌تواند بهره وری را در بخش کشاورزی افزایش داده و تولید دانه‌های روغنی را صعودی کند.
فرهنگ آسا اظهار کرد: کشت مخلوط راهی میان بر است که می‌توان به ظرفیت تولید دانه کلزا کشور ۱۰ تا ۲۰ هزار تن دانه روغنی افزود. سال گذشته در سطح ۱۰۰ هکتار از اراضی نیشکری در استان خوزستان این امر انجام شد که نتایج اقدامات در قالب یک گزارش به وزارت جهاد کشاورزی ارسال شد. با توجه به نتایج می‌توان این رویه را ادامه داد.
گفتنی است مجری طرح دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی نرخ خرید تضمینی دانه روغنی کلزا را در سال زراعی جدید دو برابر قیمت گندم عنوان کرد که در هفته جاری اعلام می‌شود.
علی اشرف منصوری افزود: با کشت متناوب کلزا وگندم علاوه بر تأمین یک سوم روغن مورد نیاز کشور، تولید گندم در سال آینده، نیز ۲۵ درصد افزایش می‌یابد. سالانه ۵۰۰ هزار هکتار از سطح اراضی کشت گندم را می‌توان به دانه روغنی کلزا اختصاص داد که علاوه برافزایش تولید کلزا باعث پایداری تولید گندم نیز می‌شود. ۵۰۰ هزار هکتار زراعت کلزا به معنی، تولید حدود یک میلیون تن دانه که از این میزان دانه حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار تن روغن می‌توان استحصال کرد که این میزان، یک سوم نیاز کشور را تأمین می‌کند.
نظر شما