افشین اسماعیلی فر – عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی
در سال‌هاي اخير مسوولان در وزارتخانه‌هاي متفاوت از واژه‌هاي امنيت غذايي و ايمني غذا صحبت مي‌كنند و در سند چشم‌انداز توسعه نيز به اين مهم پرداخته شده است ولي اغلب اين واژه‌ها از سوی بعضي از مسؤولان اشتباه به كار گرفته مي‌شود و به همین دلیل مسئولیت و نقش ها در وزارتخانه های ذیربط شفاف نیست.
امنیت غذایی:
امنيت غذايي (Food Security) به معنی دسترسي همه مردم در تمام اوقات به غذاي كافي و سالم براي داشتن زندگي سالم و فعال است.
در آمد، بخشی از این در آمد که صرف خریدن غذا می شود، ذائقه و دانش تغذیه ای خانوار در چگونگي تخصيص بودجه به بهترين نوع غذاي در دسترس و چگونگی تقسیم غذا در داخل خانواده در امنیت غذایی از اهميت ويژه برخوردار است . اگر سبدی که هرروز برای خانواده تهیه میشود درست انتخاب شود و برای تامین نیاز های افراد آن خانواده کافي باشد و در جريان پخت و تهيه غذا، مواد غذايي سالم و بطرز صحیح به سفره برسد بگونه ای که موجب سیری سلولي افرادي كه دور سفره مي‌نشينند شود، درآن صورت امنيت غذايي تأمين شده است.
با اين آگاهي مي‌توانيم متوجه شويم كه براي تأمين امنيت غذايي در يك كشور چه سازمان‌هايي بايد هماهنگ و در كنار هم كار كنند. آنكه توليد مي‌كند، آنكه وارد مي‌كند، آنكه آموزش مي‌دهد، آنكه تبليغ مي‌كند و آنانکه در سیاستگذاریهای کلان اقتصادی نقش دارند.
متولیان امنیت غذایی باید بدانند چه مواد غذايي به چه میزان و به چه قیمتی در دسترس مردم است؟ آيا همه مردم از نظر فيزيكي به اين غذا دسترسي دارند؟ و آيا درآمدشان به‌قدری هست كه بتوانند اين غذا را بخرند؟ در چه مناطقی ناامنی غذایی وجود دارد و چه کسی مسئول است که با این نا امنی غذایی مقابله کند.
اگر مردم یک منطقه به دلایلی از جمله بی آبی دچار خشکسالی شدند ویا دسترسی به غذای کافی ندارند کدام بخش از وزارتخانه های موجود باید زنگ خطر را به صدا در آورد؟.
چه ارگاني اين امنيت را اندازه مي‌گيرد؟. چگونه ناامني غذايي را در مناطق مختلف مي‌توان شناسايي كرد؟. متولی اصلي تأمين امنيت غذايي كيست و چگونه كاستي‌هاي ارگان‌هاي متفاوت در زمينه تأمين امنيت غذايي به آنها منعكس مي‌شود؟
قيمت غذا، درآمدها ، تورم و بخشي از بودجه خانوار كه به غذا تخصيص داده مي‌شود بايد با نگاهي علمي مورد توجه قرار گيرد و نارسايي در اين زمينه به سرعت به متوليان اصلي منعكس شود.
آیا مناطق نا امن تغذیه ای از يارانه‌های خاص استفاده می کنند ؟آیا ما در کشورمان سيستمی برای پايش وضعیت غذا و تغذيه که ما را از روند تغييرات وضعيت تغذيه در طول زمان و در مناطق مختلف آگاه کند ؛ داریم؟، سیستمی هشدار دهنده براي پيش بيني موقعيت هاي اضطراي مانند خشكسالي و قحطي؟ و آیا در فقدان چنین سیستمی، برنامه ريزي به موقع جهت حمايت لازم از گروه هاي در معرض خطر سوء تغذيه و گرسنگي ، دچار مشکل نمی گردد؟.
ایمنی غذا :
واما ایمنی غذا (Food Safety)اطمينان از اينكه غذايي كه مي‌خوريم كاملا سالم است و آلودگي ندارد. آلودگي : ميكروبي، انگلي، شيميايي
بررسي هاي اخير نشان داده است كه در طي دهه هاي اخير با گسترش تكنولوژي و مصرف افزودنیها، آفت كش ها، آنتي بيوتيك ها و هورمون ها در توليد مواد غذايي در كشورهاي در حال توسعه، رشد چشمگيري داشته است كه منجر به اثرات سوء انكارناپذيري بر سلامت انسان از جمله بروز انواع ناهنجاري هاي مادرزادي و سرطان ها به ويژه در كودكان شده است. براساس آمار موجود ميزان وقوع مسموميت هاي ناشي از آلودگي غذا در كشورهاي در حال توسعه 13% بيشتر از كشورهاي صنعتي است.
مشكلاتي كه در زمينه سلامت و ايمني غذا در كشور وجود دارد، زمينه ساز بسياري از بيماري هاي ناشي از غذا و بروز انواع سرطان ها به دليل آلودگي هاي شيميايي و بيولوژيك مواد غذايي در مراحل مختلف از مزرعه تا سفره مي باشد.
مطالعاتي كه در طي سال هاي مختلف در زمينه آلودگي هاي ميكروبي و شيميايي مواد غذايي در كشور انجام شده است بيانگر اين موضوع است. به عنوان مثال مطالعه اي بر روي 525 نمونه از گوشت هاي مرغ در شهر تهران نشان داده است كه 25 درصد مرغ هاي مورد مصرف به انواع سالمونلا آلوده بوده اند كه بيماري سالمونلوز را با عوارض اسهال و استفراغ و عفوني شدن بافت روده اي به دنبال دارد.
آلودگي مواد غذايي به فلزات سنگين از جمله سرب و كادميوم كه از راه كودهاي فسفاته و لجن هاي فاضلابي وارد گياه شده و در اثر تغذيه دام ها با علوفه آلوده و وارد شدن سرب و كادميوم در شير، وارد چرخه غذايي انسان مي شود طي مطالعاتي در كشور نشان داده شده که این فلزات سمی در ارگان هاي بدن به ويژه كليه تجمع پيدا كرده و نهايتا" نارسايي كليوي را به دنبال دارد.
آفلاتوكسين ها كه گروهي از سموم قارچي هستند در شير مادران ايراني كه ناشي از مصرف مواد غذايي آلوده، گزارش شده است. تغذيه با مواد غذايي آلوده به آفلاتوكسين مانند گندم ، آرد، پسته، بادام زميني و شير نهايتا" بروز سرطان كبد را در انسان به دنبال دارد. وجود آفلاتوكسين در شير، به دليل تغذيه دام با علوفه و نان كپك زده و همچنين در گندم به دليل نگهداري و ذخيره نامناسب و كپك زدن آن در ايران به كرات گزارش شده است.
وجود بقاياي سموم آلي كلره كه طیف وسیعی از حشره كش هاي دفع آفات را تشكيل مي دهند و از دير باز عليه بيماري مالاريا و نيز آفات و حشرات مورد استفاده قرار مي گيرند، آلودگي مواد غذايي از طريق انتقال شيميايي ناشي از مواد اوليه بسته بندي نيز در سال هاي اخير نگراني هايي را بوجود آورده است. وجود باقيمانده سموم اورگانو كلره مانند د.د.ت در نمونه هاي سبزيجات كشت شده در استان خوزستان بيشتر از استاندارد معين شده توسط سازمان جهاني بهداشت و FAO گزارش شده است.
متولیان ایمني غذا در کشور چه ارگانهایی هستند ؟ آیا اداراتی که در وزارت بهداشت و در معاونت های متفاوت آن به وظایف خود مشغولند این همه را می بینند ویا هر کدام خود را متولی بخشی کوچک می دانند ؟ چه سازمانی متولی اصلی است؟ آیا مسئولین ایمنی غذا در وزارت بهداشت ،سازمان دامپزشکی،وزارت جهادکشاورزی، موسسه استاندارد با هم جلسات مشترک برای تقسیم وظایف و هماهنگی دارند؟ و آیا به سلامت غذا نگاهی کامل دارند؟ و آیا همه غذاها از سبزی و صیفی و کشت های گل خانه ای و حوضچه های پرورش ماهی و مرغ داریها ...... تحت نظارت اند؟
آيا سبزي‌هایي كه مي‌خوريم روي خاك سالمي رشد پيدا كرده‌اند؟ آيا نيترات اين خاك بيش از حد مجاز نيست؟ آيا مزارع با آب سالم آبياري مي‌شوند؟ آيا كودهاي مناسب براي خاك‌هاي زراعي مصرف مي‌شود؟ آيا ريزمغذي‌هاي خاك كافي است؟ آيا با روش‌هاي بيولوژيك با آفات نباتي مبارزه مي‌شود؟ آيا باقيمانده سموم بر سبزي و ميوه نمي‌ماند؟
اگر چه متولیان ایمنی غذا در سازمانهای متفاوت مشغول به خدمت هستند ولی در حال حاضر تنها اداره ای که در کشور به نام نظارت بر مواد غذایی، بهداشتی و آرایشی نام گذاری شده است در وزارت بهداشت و زیر مجموعه معاونت غذا و داروست، همانطور که از نام آن مشخص است وظیفه خطیر نظارت بر غذا را همراه با مجموعه ای از وظایف دیگر دارد ولی نظارت این اداره فقط بر غذا‌هاي توليد شده صنعتي است در حالي كه در حال حاضر بيش از 90 درصد سفره مردم را غذاهايي تشكيل مي‌دهد كه از طریق صنایع غذایی تولید نمی شوند .
قانون اجازه تاسیس موسسه خواربار و تغذیه ایران، از سال ۱۳۴6 تاکنون همچنان بدون هیچ تغییری به حیات خود ادامه داده است، یعنی قانون غذای کشور سابقه ای 47 ساله دارد. قانون مواد خوراکی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی مشتمل بر ۱۸ ماده و ۶ تبصره است که در حال حاضر در رابطه با واحدهای تولیدی اجرا می شود. این قانون به طور کلی در خصوص تخلفات و میزان جرایم آن ها صدور پروانه برای تاسیس کارخانه ها و رعایت برخی نکات بهداشتی به تنظیم برخی مواد پرداخته است. اکنون اداره کل نظارت بر موادغذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی که مسئولیت نظارت، کنترل کیفی موادغذایی، صدور و تعیین ضوابط ورود، ساخت، نگه داری، مصرف و یا انهدام مواد را به عهده دارد، به اجرای این قانون می پردازد. ولی نکته این جاست : براساس شرح وظایف اداره کل نظارت بر موادغذایی که شامل تهیه و تنظیم مقررات فنی و بهداشتی در تولید، نگه داری، بسته بندی، واردات، صادرات و صدور مجوز و پروانه برای تاسیس، بهره برداری و ... می شود و تطابق آن با قانون موادغذایی ، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی مصوب سال ۴۶، این قانون با وظایف اداره کل هم خوانی نداشته و ناکارآمد است.
در چند دهه اخیر تغییرات چشم گیری در روند زندگی مردم جهان و طبیعتا در زندگی مردم ایران روی داده است. این تغییرات باعث به وجود آمدن تحولات اساسی در شیوه تغذیه، نوع خوراک، مدت زمان صرف شده برای تهیه غذا و مواردی از این قبیل شده است. به عنوان مثال می توان به جایگزینی غذاهای فرآیند شده با فرآورده های طبیعی، رشد روزافزون رستوران ها و گرایش مردم به مصرف غذاهای Fast Food، کاهش مصرف طبیعی و فصلی میوه ها و سبزیجات و... اشاره کرد. این در حالی است که قانون صنایع غذایی کشورمان با عنوان قانون مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی مربوط به ۴7 سال پیش بوده و تاکنون جز چند اصلاحیه در موارد جزئی هیچ تجدیدنظر جدی و اصلاحی روی آن صورت نگرفته است. به عبارتی دیگر، قانون غذایی کشورمان که اکنون اجرا می شود مربوط به شرایط و سطح زندگی مردم در ۴7 سال قبل است که برای زندگی صنعتی امروز مناسب به نظر نمی رسد و ناگزیر از تغییر است . بامید آنروز ...
در سال‌هاي اخير مسوولان در وزارتخانه‌هاي متفاوت از واژه‌هاي امنيت غذايي و ايمني غذا صحبت مي‌كنند و در سند چشم‌انداز توسعه نيز به اين مهم پرداخته شده است ولي اغلب اين واژه‌ها از سوی بعضي از مسؤولان اشتباه به كار گرفته مي‌شود و به همین دلیل مسئولیت و نقش ها در وزارتخانه های ذیربط شفاف نیست.
امنیت غذایی:
امنيت غذايي (Food Security) به معنی دسترسي همه مردم در تمام اوقات به غذاي كافي و سالم براي داشتن زندگي سالم و فعال است.
در آمد، بخشی از این در آمد که صرف خریدن غذا می شود، ذائقه و دانش تغذیه ای خانوار در چگونگي تخصيص بودجه به بهترين نوع غذاي در دسترس و چگونگی تقسیم غذا در داخل خانواده در امنیت غذایی از اهميت ويژه برخوردار است . اگر سبدی که هرروز برای خانواده تهیه میشود درست انتخاب شود و برای تامین نیاز های افراد آن خانواده کافي باشد و در جريان پخت و تهيه غذا، مواد غذايي سالم و بطرز صحیح به سفره برسد بگونه ای که موجب سیری سلولي افرادي كه دور سفره مي‌نشينند شود، درآن صورت امنيت غذايي تأمين شده است.
با اين آگاهي مي‌توانيم متوجه شويم كه براي تأمين امنيت غذايي در يك كشور چه سازمان‌هايي بايد هماهنگ و در كنار هم كار كنند. آنكه توليد مي‌كند، آنكه وارد مي‌كند، آنكه آموزش مي‌دهد، آنكه تبليغ مي‌كند و آنانکه در سیاستگذاریهای کلان اقتصادی نقش دارند.
متولیان امنیت غذایی باید بدانند چه مواد غذايي به چه میزان و به چه قیمتی در دسترس مردم است؟ آيا همه مردم از نظر فيزيكي به اين غذا دسترسي دارند؟ و آيا درآمدشان به‌قدری هست كه بتوانند اين غذا را بخرند؟ در چه مناطقی ناامنی غذایی وجود دارد و چه کسی مسئول است که با این نا امنی غذایی مقابله کند.
اگر مردم یک منطقه به دلایلی از جمله بی آبی دچار خشکسالی شدند ویا دسترسی به غذای کافی ندارند کدام بخش از وزارتخانه های موجود باید زنگ خطر را به صدا در آورد؟.
چه ارگاني اين امنيت را اندازه مي‌گيرد؟. چگونه ناامني غذايي را در مناطق مختلف مي‌توان شناسايي كرد؟. متولی اصلي تأمين امنيت غذايي كيست و چگونه كاستي‌هاي ارگان‌هاي متفاوت در زمينه تأمين امنيت غذايي به آنها منعكس مي‌شود؟
قيمت غذا، درآمدها ، تورم و بخشي از بودجه خانوار كه به غذا تخصيص داده مي‌شود بايد با نگاهي علمي مورد توجه قرار گيرد و نارسايي در اين زمينه به سرعت به متوليان اصلي منعكس شود.
آیا مناطق نا امن تغذیه ای از يارانه‌های خاص استفاده می کنند ؟آیا ما در کشورمان سيستمی برای پايش وضعیت غذا و تغذيه که ما را از روند تغييرات وضعيت تغذيه در طول زمان و در مناطق مختلف آگاه کند ؛ داریم؟، سیستمی هشدار دهنده براي پيش بيني موقعيت هاي اضطراي مانند خشكسالي و قحطي؟ و آیا در فقدان چنین سیستمی، برنامه ريزي به موقع جهت حمايت لازم از گروه هاي در معرض خطر سوء تغذيه و گرسنگي ، دچار مشکل نمی گردد؟.
ایمنی غذا :
واما ایمنی غذا (Food Safety)اطمينان از اينكه غذايي كه مي‌خوريم كاملا سالم است و آلودگي ندارد. آلودگي : ميكروبي، انگلي، شيميايي
بررسي هاي اخير نشان داده است كه در طي دهه هاي اخير با گسترش تكنولوژي و مصرف افزودنیها، آفت كش ها، آنتي بيوتيك ها و هورمون ها در توليد مواد غذايي در كشورهاي در حال توسعه، رشد چشمگيري داشته است كه منجر به اثرات سوء انكارناپذيري بر سلامت انسان از جمله بروز انواع ناهنجاري هاي مادرزادي و سرطان ها به ويژه در كودكان شده است. براساس آمار موجود ميزان وقوع مسموميت هاي ناشي از آلودگي غذا در كشورهاي در حال توسعه 13% بيشتر از كشورهاي صنعتي است.
مشكلاتي كه در زمينه سلامت و ايمني غذا در كشور وجود دارد، زمينه ساز بسياري از بيماري هاي ناشي از غذا و بروز انواع سرطان ها به دليل آلودگي هاي شيميايي و بيولوژيك مواد غذايي در مراحل مختلف از مزرعه تا سفره مي باشد.
مطالعاتي كه در طي سال هاي مختلف در زمينه آلودگي هاي ميكروبي و شيميايي مواد غذايي در كشور انجام شده است بيانگر اين موضوع است. به عنوان مثال مطالعه اي بر روي 525 نمونه از گوشت هاي مرغ در شهر تهران نشان داده است كه 25 درصد مرغ هاي مورد مصرف به انواع سالمونلا آلوده بوده اند كه بيماري سالمونلوز را با عوارض اسهال و استفراغ و عفوني شدن بافت روده اي به دنبال دارد.
آلودگي مواد غذايي به فلزات سنگين از جمله سرب و كادميوم كه از راه كودهاي فسفاته و لجن هاي فاضلابي وارد گياه شده و در اثر تغذيه دام ها با علوفه آلوده و وارد شدن سرب و كادميوم در شير، وارد چرخه غذايي انسان مي شود طي مطالعاتي در كشور نشان داده شده که این فلزات سمی در ارگان هاي بدن به ويژه كليه تجمع پيدا كرده و نهايتا" نارسايي كليوي را به دنبال دارد.
آفلاتوكسين ها كه گروهي از سموم قارچي هستند در شير مادران ايراني كه ناشي از مصرف مواد غذايي آلوده، گزارش شده است. تغذيه با مواد غذايي آلوده به آفلاتوكسين مانند گندم ، آرد، پسته، بادام زميني و شير نهايتا" بروز سرطان كبد را در انسان به دنبال دارد. وجود آفلاتوكسين در شير، به دليل تغذيه دام با علوفه و نان كپك زده و همچنين در گندم به دليل نگهداري و ذخيره نامناسب و كپك زدن آن در ايران به كرات گزارش شده است.
وجود بقاياي سموم آلي كلره كه طیف وسیعی از حشره كش هاي دفع آفات را تشكيل مي دهند و از دير باز عليه بيماري مالاريا و نيز آفات و حشرات مورد استفاده قرار مي گيرند، آلودگي مواد غذايي از طريق انتقال شيميايي ناشي از مواد اوليه بسته بندي نيز در سال هاي اخير نگراني هايي را بوجود آورده است. وجود باقيمانده سموم اورگانو كلره مانند د.د.ت در نمونه هاي سبزيجات كشت شده در استان خوزستان بيشتر از استاندارد معين شده توسط سازمان جهاني بهداشت و FAO گزارش شده است.
متولیان ایمني غذا در کشور چه ارگانهایی هستند ؟ آیا اداراتی که در وزارت بهداشت و در معاونت های متفاوت آن به وظایف خود مشغولند این همه را می بینند ویا هر کدام خود را متولی بخشی کوچک می دانند ؟ چه سازمانی متولی اصلی است؟ آیا مسئولین ایمنی غذا در وزارت بهداشت ،سازمان دامپزشکی،وزارت جهادکشاورزی، موسسه استاندارد با هم جلسات مشترک برای تقسیم وظایف و هماهنگی دارند؟ و آیا به سلامت غذا نگاهی کامل دارند؟ و آیا همه غذاها از سبزی و صیفی و کشت های گل خانه ای و حوضچه های پرورش ماهی و مرغ داریها ...... تحت نظارت اند؟
آيا سبزي‌هایي كه مي‌خوريم روي خاك سالمي رشد پيدا كرده‌اند؟ آيا نيترات اين خاك بيش از حد مجاز نيست؟ آيا مزارع با آب سالم آبياري مي‌شوند؟ آيا كودهاي مناسب براي خاك‌هاي زراعي مصرف مي‌شود؟ آيا ريزمغذي‌هاي خاك كافي است؟ آيا با روش‌هاي بيولوژيك با آفات نباتي مبارزه مي‌شود؟ آيا باقيمانده سموم بر سبزي و ميوه نمي‌ماند؟
اگر چه متولیان ایمنی غذا در سازمانهای متفاوت مشغول به خدمت هستند ولی در حال حاضر تنها اداره ای که در کشور به نام نظارت بر مواد غذایی، بهداشتی و آرایشی نام گذاری شده است در وزارت بهداشت و زیر مجموعه معاونت غذا و داروست، همانطور که از نام آن مشخص است وظیفه خطیر نظارت بر غذا را همراه با مجموعه ای از وظایف دیگر دارد ولی نظارت این اداره فقط بر غذا‌هاي توليد شده صنعتي است در حالي كه در حال حاضر بيش از 90 درصد سفره مردم را غذاهايي تشكيل مي‌دهد كه از طریق صنایع غذایی تولید نمی شوند .
قانون اجازه تاسیس موسسه خواربار و تغذیه ایران، از سال ۱۳۴6 تاکنون همچنان بدون هیچ تغییری به حیات خود ادامه داده است، یعنی قانون غذای کشور سابقه ای 47 ساله دارد. قانون مواد خوراکی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی مشتمل بر ۱۸ ماده و ۶ تبصره است که در حال حاضر در رابطه با واحدهای تولیدی اجرا می شود. این قانون به طور کلی در خصوص تخلفات و میزان جرایم آن ها صدور پروانه برای تاسیس کارخانه ها و رعایت برخی نکات بهداشتی به تنظیم برخی مواد پرداخته است. اکنون اداره کل نظارت بر موادغذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی که مسئولیت نظارت، کنترل کیفی موادغذایی، صدور و تعیین ضوابط ورود، ساخت، نگه داری، مصرف و یا انهدام مواد را به عهده دارد، به اجرای این قانون می پردازد. ولی نکته این جاست : براساس شرح وظایف اداره کل نظارت بر موادغذایی که شامل تهیه و تنظیم مقررات فنی و بهداشتی در تولید، نگه داری، بسته بندی، واردات، صادرات و صدور مجوز و پروانه برای تاسیس، بهره برداری و ... می شود و تطابق آن با قانون موادغذایی ، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی مصوب سال ۴۶، این قانون با وظایف اداره کل هم خوانی نداشته و ناکارآمد است.
در چند دهه اخیر تغییرات چشم گیری در روند زندگی مردم جهان و طبیعتا در زندگی مردم ایران روی داده است. این تغییرات باعث به وجود آمدن تحولات اساسی در شیوه تغذیه، نوع خوراک، مدت زمان صرف شده برای تهیه غذا و مواردی از این قبیل شده است. به عنوان مثال می توان به جایگزینی غذاهای فرآیند شده با فرآورده های طبیعی، رشد روزافزون رستوران ها و گرایش مردم به مصرف غذاهای Fast Food، کاهش مصرف طبیعی و فصلی میوه ها و سبزیجات و... اشاره کرد. این در حالی است که قانون صنایع غذایی کشورمان با عنوان قانون مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی مربوط به ۴7 سال پیش بوده و تاکنون جز چند اصلاحیه در موارد جزئی هیچ تجدیدنظر جدی و اصلاحی روی آن صورت نگرفته است. به عبارتی دیگر، قانون غذایی کشورمان که اکنون اجرا می شود مربوط به شرایط و سطح زندگی مردم در ۴7 سال قبل است که برای زندگی صنعتی امروز مناسب به نظر نمی رسد و ناگزیر از تغییر است . بامید آنروز ...
نظر شما