قاسم تقی زاده خامسی - مشاور رئیس اتاق بازرگانی تهران
تاریخچه فعالیت فروشگاه های زنجیره ای در ایران به قبل از انقلاب بر می گردد. هرچند این تجربه بعد از انقلاب موفق نبود و به تدریج شاهد از بین رفتن این نوع فروشگاه ها بودیم، اما بعد از جنگ تحمیلی و هنگامی که تولید به راه افتاد، برای دسترسی راحت تر مردم به کالاهای مورد نیاز، در ابتدا میادین میوه و تره بار آغاز به کار کرد. به گونه ای که در دهه 70، حدود 50 میدان میوه و تره بار ساخته شد و مردم بخشی از نیازهای خود را از این مکان ها تهیه می کردند. در همان برحه زمانی بود که شهرداری تهران، در پی تاسیس فروشگاه‌های زنجیره ای بر آمد که شهروند به عنوان اولین فروشگاه زنجیره ای در آن دوره آغاز به کار کرد. در آن زمان حدود 20 فروشگاه زنجیره ای شهروند راه اندازی شد. در دهه هفتاد، توسعه چنین فروشگاه هایی در دستورکار قرار گرفت. هرچند این موضوع آن طور که انتظار می رفت، اجرایی نشد و در حال حاضر با گذشت حدود 24 سال تنها 5 یا 5 فروشگاه شهروند راه اندازی شده است.
شبکه توزیع در دنیا یک زنجیره بسیار پیچیده بوده که با دانش فنی، مدیریت می شود. این زنجیره در دنیا از بنادر آغاز می شود. پارک های لجستیک دومین حلقه این زنجیره را تشکیل می دهد. پس از آن کالاها به سمت فروشگاه های زنجیره ای عمده فروشی و سپس به فروشگاه های زنجیره ای خرده فروشی روانه می شود. این در حالی است که در ایران چنین شبکه ای وجود ندارد.
در حال حاضر به دلیل اینکه برندهای قابل قبولی در ایران شکل نگرفته و سرمایه گذاری مناسبی نیز در این راستا انجام نشده است، تمام سرمایه ها به سوی مغازه های خطی و پاساژها پیش رفته و به عبارتی سرمایه های هنگفتی در سرقفلی مغازه ها حبس شده است. این امر موجب می شود کالاهای عرضه شده در مغازه های خطی گران تر از فروشگاه های زنجیره ای باشد. در حالی که کمترین سود در این چرخه، نصیب تولیدکننده می شود. به همین دلیل، زنجیره توزیع در کشور ما به شدت معیوب است. اما در دنیا این مسئله با گسترش فروشگاه های زنجیره ای حل شده و دولت های غربی، به ساخت فروشگاه های زنجیره ای کمک می کنند. چرا که ساخت فروشگاه‌های زنجیره‌ای در دنیا، یک صنعت محسوب می شود. نگاهی که به نظر می رسد در ایران در حال شکل گیری است.
فروشگاه های زنجیره ای و هایپرمارکت ها در تمام دنیا، در حاشیه شهرها قرار گرفته اند و دسترسی مناسبی دارند. کالا در این فروشگاه ها به قیمت ارزان به مردم عرضه می شود. چرا که سرمایه صاحبان کالا در سرقفلی مغازه ها حبس نشده و این امر موجب می شود بهای عرضه کالا نیز کاهش بیابد. حتی ممکن است برخی از فروشگاه ها، کالا را با قیمت مناسب عرضه نکنند اما در کنار آنها، فروشگاه هایی نیز هستند که خدمات ارزان قیمت تری ارائه می دهند.چنین رویکردی به معنی دادن حق انتخاب به خریدار است. اقشار مختلف جامعه با توجه به درآمدشان می توانند فروشگاه مورد نظر را انتخاب کنند.
برخی از این فروشگاه ها نیز کالاهایی را با برند خود که قیمت انها از سایر کالاها ارزان تر است، در اختیار مصرف کننده قرار می دهند. در برخی از کشورها، سهام این فروشگاه ها در بورس خرید و فروش می شود. البته منظور از فروشگاه های زنجیره ای، تنها فروشگاه های بزرگ نیست. بلکه این فروشگاه ها می تواند در اندازه های متفاوت تاسیس شود. آنچه در این خصوص مهم است، قیمت ارزان و تجمیع کالاهای مختلف در یک مکان است.
هرچند در تهران نیز فروشگاه های زنجیره ای و هایپرمارکت ها در حال توسعه هستند اما تعداد آنها کافی نیست. در حال حاضر برخی از گمانه زنی ها حاکی از آن است که فروشگاه ها به رقابت با سوپرمارکت های محلی پرداخته اند. اما ترویج چنین تفکری اشتباه است. رقابت به معنای واقعی و با روند درست، می تواند به ارتقای سطح خدمات رسانی کمک کند. فروشگاه های بزرگ کالاها را ارزان تر از خرده فروشی ها در اختیار مصرف کننده قرار میدهند. چنانچه یک خرده فروشی کالای خود را ارزان تر از یک فروشگاه بزرگ عرضه کند، قطعا مصرف کنندگان را به سوی خود جذب خواهد کرد. وظایف دولت نیز در این راستا عرضه کالا با قیمت مناسب است و این امر جز در سایه توسعه فروشگاه های زنجیره ای امکان پذیر نخواهد بود. یقینا توسعه این فروشگاه ها نظام توزیع کشور را تغییر خواهند داد و به استانداردهای جهانی نزدیک تر خواهند کرد.
از دیگر سو، در ایران دولت نمی‌تواند از کسب و کارهای خرد، مالیات واقعی را دریافت کند. در واقع بررسی میزان فروش کالا در یک خرده فروشی کار بسیار سختی است. اما فروشگاه های زنجیره ای بر اساس فاکتورهای فروش خود، مالیات را محاسبه کرده و بلافاصله پرداخت می کنند.
بنابراین به نظر می رسد، دولت باید برای تغییر در نظام توزیع و گذار از خرده فروشی و حرکت به سوی تاسیس فروشگاه های زنجیره ای اقدامات اساسی انجام دهد. نباید فراموش کرد که در نظام توزیع، اصل بر رقابت است. دولتمردان در نخستین گام باید به فروشگاه های زنجیره ای و ایجاد برندینگ به عنوان یک صنعت نگاه کنند. در این صورت، یک سرمایه گذار می تواند تسهیلات را برای تاسیس این گونه فروشگاه ها دریافت کند. حتی مالیات کمتری را بپردازد.
برای تحقق این هدف و برای سرمایه گذاری در این بخش، دولت می تواند مشوق هایی را در نظر بگیرد. تخصیص زمین های بزرگ و وام های بلند مدت برای سرمایه گذاران، می تواند به جذب سرمایه گذار کمک کند. حتی می توان در این خصوص به سمت جذب سرمایه گذاران خارجی پیش رفت.
یکی از ویژگی های فروشگاه های زنجیره ای، بنای ساده و بدون تزیینات هزینه بر آنهاست. به عبارتی، ضروری است که سرمایه ثابت در این فروشگاه ها پایین باشد تا قیمت کالاهای عرضه شده نیز به طبع ان کاهش یابد. در حالی که در حال حاضر، فروشگاه های هایپرمارکت در تهران از چنین قاعده ای تبعیت نکرده و بیشتر آن ها در مراکز تجاری بزرگ مستقر هستند.
خوشبختانه در برنامه ششم توسعه، دولت فعلی، نگاه ویژه ای به توسعه فروشگاه‌های زنجیره ای دارد. حتی صدور پروانه های صنفی این فروشگاه ها را از اصناف جدا کرده است. در حال حاضر فروشگاه های زنجیره ای در تهران فعال هستند، اما فاقد مدیریت مناسبند. در حالی که مدیریت این فروشگاه ها باید واحد باشد تا بتواند عملکرد یکپارچه داشته باشند.
براین اساس به نظر می رسد حرکت به سوی گسترش فروشگاه های زنجیره ای و هایپرمارکت ها با توجه به استانداردهای روز دنیا می تواند به رقابت سالم منجر شده و کالاهای ارزان و مرغوب را در اختیار مصرف کنندگان قرار دهد. بنابراین تحقق چنین هدفی جز در سایه تغییر شبکه توزیع میسر نخواهد بود.
تاریخچه فعالیت فروشگاه های زنجیره ای در ایران به قبل از انقلاب بر می گردد. هرچند این تجربه بعد از انقلاب موفق نبود و به تدریج شاهد از بین رفتن این نوع فروشگاه ها بودیم، اما بعد از جنگ تحمیلی و هنگامی که تولید به راه افتاد، برای دسترسی راحت تر مردم به کالاهای مورد نیاز، در ابتدا میادین میوه و تره بار آغاز به کار کرد. به گونه ای که در دهه 70، حدود 50 میدان میوه و تره بار ساخته شد و مردم بخشی از نیازهای خود را از این مکان ها تهیه می کردند. در همان برحه زمانی بود که شهرداری تهران، در پی تاسیس فروشگاه‌های زنجیره ای بر آمد که شهروند به عنوان اولین فروشگاه زنجیره ای در آن دوره آغاز به کار کرد. در آن زمان حدود 20 فروشگاه زنجیره ای شهروند راه اندازی شد. در دهه هفتاد، توسعه چنین فروشگاه هایی در دستورکار قرار گرفت. هرچند این موضوع آن طور که انتظار می رفت، اجرایی نشد و در حال حاضر با گذشت حدود 24 سال تنها 5 یا 5 فروشگاه شهروند راه اندازی شده است.
شبکه توزیع در دنیا یک زنجیره بسیار پیچیده بوده که با دانش فنی، مدیریت می شود. این زنجیره در دنیا از بنادر آغاز می شود. پارک های لجستیک دومین حلقه این زنجیره را تشکیل می دهد. پس از آن کالاها به سمت فروشگاه های زنجیره ای عمده فروشی و سپس به فروشگاه های زنجیره ای خرده فروشی روانه می شود. این در حالی است که در ایران چنین شبکه ای وجود ندارد.
در حال حاضر به دلیل اینکه برندهای قابل قبولی در ایران شکل نگرفته و سرمایه گذاری مناسبی نیز در این راستا انجام نشده است، تمام سرمایه ها به سوی مغازه های خطی و پاساژها پیش رفته و به عبارتی سرمایه های هنگفتی در سرقفلی مغازه ها حبس شده است. این امر موجب می شود کالاهای عرضه شده در مغازه های خطی گران تر از فروشگاه های زنجیره ای باشد. در حالی که کمترین سود در این چرخه، نصیب تولیدکننده می شود. به همین دلیل، زنجیره توزیع در کشور ما به شدت معیوب است. اما در دنیا این مسئله با گسترش فروشگاه های زنجیره ای حل شده و دولت های غربی، به ساخت فروشگاه های زنجیره ای کمک می کنند. چرا که ساخت فروشگاه‌های زنجیره‌ای در دنیا، یک صنعت محسوب می شود. نگاهی که به نظر می رسد در ایران در حال شکل گیری است.
فروشگاه های زنجیره ای و هایپرمارکت ها در تمام دنیا، در حاشیه شهرها قرار گرفته اند و دسترسی مناسبی دارند. کالا در این فروشگاه ها به قیمت ارزان به مردم عرضه می شود. چرا که سرمایه صاحبان کالا در سرقفلی مغازه ها حبس نشده و این امر موجب می شود بهای عرضه کالا نیز کاهش بیابد. حتی ممکن است برخی از فروشگاه ها، کالا را با قیمت مناسب عرضه نکنند اما در کنار آنها، فروشگاه هایی نیز هستند که خدمات ارزان قیمت تری ارائه می دهند.چنین رویکردی به معنی دادن حق انتخاب به خریدار است. اقشار مختلف جامعه با توجه به درآمدشان می توانند فروشگاه مورد نظر را انتخاب کنند.
برخی از این فروشگاه ها نیز کالاهایی را با برند خود که قیمت انها از سایر کالاها ارزان تر است، در اختیار مصرف کننده قرار می دهند. در برخی از کشورها، سهام این فروشگاه ها در بورس خرید و فروش می شود. البته منظور از فروشگاه های زنجیره ای، تنها فروشگاه های بزرگ نیست. بلکه این فروشگاه ها می تواند در اندازه های متفاوت تاسیس شود. آنچه در این خصوص مهم است، قیمت ارزان و تجمیع کالاهای مختلف در یک مکان است.
هرچند در تهران نیز فروشگاه های زنجیره ای و هایپرمارکت ها در حال توسعه هستند اما تعداد آنها کافی نیست. در حال حاضر برخی از گمانه زنی ها حاکی از آن است که فروشگاه ها به رقابت با سوپرمارکت های محلی پرداخته اند. اما ترویج چنین تفکری اشتباه است. رقابت به معنای واقعی و با روند درست، می تواند به ارتقای سطح خدمات رسانی کمک کند. فروشگاه های بزرگ کالاها را ارزان تر از خرده فروشی ها در اختیار مصرف کننده قرار میدهند. چنانچه یک خرده فروشی کالای خود را ارزان تر از یک فروشگاه بزرگ عرضه کند، قطعا مصرف کنندگان را به سوی خود جذب خواهد کرد. وظایف دولت نیز در این راستا عرضه کالا با قیمت مناسب است و این امر جز در سایه توسعه فروشگاه های زنجیره ای امکان پذیر نخواهد بود. یقینا توسعه این فروشگاه ها نظام توزیع کشور را تغییر خواهند داد و به استانداردهای جهانی نزدیک تر خواهند کرد.
از دیگر سو، در ایران دولت نمی‌تواند از کسب و کارهای خرد، مالیات واقعی را دریافت کند. در واقع بررسی میزان فروش کالا در یک خرده فروشی کار بسیار سختی است. اما فروشگاه های زنجیره ای بر اساس فاکتورهای فروش خود، مالیات را محاسبه کرده و بلافاصله پرداخت می کنند.
بنابراین به نظر می رسد، دولت باید برای تغییر در نظام توزیع و گذار از خرده فروشی و حرکت به سوی تاسیس فروشگاه های زنجیره ای اقدامات اساسی انجام دهد. نباید فراموش کرد که در نظام توزیع، اصل بر رقابت است. دولتمردان در نخستین گام باید به فروشگاه های زنجیره ای و ایجاد برندینگ به عنوان یک صنعت نگاه کنند. در این صورت، یک سرمایه گذار می تواند تسهیلات را برای تاسیس این گونه فروشگاه ها دریافت کند. حتی مالیات کمتری را بپردازد.
برای تحقق این هدف و برای سرمایه گذاری در این بخش، دولت می تواند مشوق هایی را در نظر بگیرد. تخصیص زمین های بزرگ و وام های بلند مدت برای سرمایه گذاران، می تواند به جذب سرمایه گذار کمک کند. حتی می توان در این خصوص به سمت جذب سرمایه گذاران خارجی پیش رفت.
یکی از ویژگی های فروشگاه های زنجیره ای، بنای ساده و بدون تزیینات هزینه بر آنهاست. به عبارتی، ضروری است که سرمایه ثابت در این فروشگاه ها پایین باشد تا قیمت کالاهای عرضه شده نیز به طبع ان کاهش یابد. در حالی که در حال حاضر، فروشگاه های هایپرمارکت در تهران از چنین قاعده ای تبعیت نکرده و بیشتر آن ها در مراکز تجاری بزرگ مستقر هستند.
خوشبختانه در برنامه ششم توسعه، دولت فعلی، نگاه ویژه ای به توسعه فروشگاه‌های زنجیره ای دارد. حتی صدور پروانه های صنفی این فروشگاه ها را از اصناف جدا کرده است. در حال حاضر فروشگاه های زنجیره ای در تهران فعال هستند، اما فاقد مدیریت مناسبند. در حالی که مدیریت این فروشگاه ها باید واحد باشد تا بتواند عملکرد یکپارچه داشته باشند.
براین اساس به نظر می رسد حرکت به سوی گسترش فروشگاه های زنجیره ای و هایپرمارکت ها با توجه به استانداردهای روز دنیا می تواند به رقابت سالم منجر شده و کالاهای ارزان و مرغوب را در اختیار مصرف کنندگان قرار دهد. بنابراین تحقق چنین هدفی جز در سایه تغییر شبکه توزیع میسر نخواهد بود.
نظر شما