غذا و تغذیه> تغذیه مناسب از جمله راه‌های مهم حفظ سلامتی است و از این طریق میتوان بسیاری از بیماری‌های عفونی را مهار کرده و یا مانع از بروز آنها شد. آنچه از بررسی متون علمی و گزارش های مراکز پژوهشی معتبر میتوان استنباط کرد، این است که برای مقابله با بیماری کووید -۱۹، بهترین شیوه ارتقا و تقویت وضعیت سیستم ایمنی بدن و تامین میزان نیاز به مایعات، الکترولیت ها، انرژی، پروتئین و ریز مغذی ها است.

افرادی که مبتلا به این بیماری می‌شوند به علت کاهش قدرت سیستم ایمنی و کاهش شدید اشتها نیاز به حمایت های تغذیه ای مناسب دارند که باید ضمن رعایت بهداشت (بحث خدمات غذایی)، برای جلوگیری از آسیب بیشتر و نیز تسریع روند بهبودی این افراد مورد توجه ویژه‌ای قرار بگیرد. 

توجه به منو غذایی برای تامین نیازهای انرژی، درشت مغذی ها و ریزمغذی ها با توجه به شرایط بیماری کووید-۱۹ و تغییراتی که ناشی از این بیماری در اشتها و دریافت غذا در این بیماران ایجاد می شود بسیار حائز اهمیت بوده و باید مورد توجه ویژه مشاوران تغذیه قرار گیرد.

- تامین انرژی و دقت در محاسبه کالری و سایر مواد مغذی در رژیم غذایی با قوام غذایی مختلف اعم از مایع یا نرم یا جامد بر مبنای محاسبات علمی تنظیم رژیم غذایی باشد.

در تنظیم غذاهای اصلی، پیش غذا، دورچین‌ها و نوشیدنی‌ها در هر وعده به مقدار نیاز انرژی، پروتئین و سایر درشت مغذی‌ها و ریز مغذهای مورد نیاز بیمار دقت گردد. 

در بیمارانی که شرایط خاص دارند با نظر مشاور تغذیه از مکمل‌های تجاری کامل تغذیه ای (Formula Complete) به عنوان وعده های اصلی غذا و میان وعده های غذایی استفاده گردد.

مطابق آخرین مقالات منتشر شده جهت بیماران کووید-۱۹ بهترین رژیم غذایی، رژیم غذایی نرم، پرپروتئین و پرکالری است. در صورت استفاده از رژیم های مایعات صاف و کامل پیشنهاد می شود پس از حداکثر ۲ روز رژیم غذایی بیمار به رژیم نرم تغییر یابد و قوام غذای دریافتی بر حسب تحمل بیمار به تدریج سفت تر شود.

صبحانه: نکات مهم قبل از تدوین برنامه غذایی صبحانه

- ترجیحاً از مواد غذایی بسته بندی شده مثل نان صنعتی و قند و شکر بسته بندی شده استفاده گردد. 

- ترجیحاً بهتر است کشمش و یا عسل جایگزین قند و شکر شود.

- ترجیحاً سایر اقلام غذایی مانند پنیر، مربا، عسل، حلوا شکری و... نیز به صورت بسته بندی تک نفره باشند. 

- استفاده از پنیرهای پرچرب و یا با عنوان خامه ای به دلیل وجود اسید چرب اشباع بالا توصیه نمی شود.

- تهیه نان های بسته بندی سبوس دار در اولویت باشد.

- تخم مرغ آب پز خوب پخته شده باشد.

- لبنیات پروبیوتیک و کم چرب تهیه شود.

- استفاده از غذاهای گرم حداقل دو الی سه بار در هفته در وعده صبحانه توصیه می شود.

- وجود حداقل یک نوع منبع پروتئینی در وعده صبحانه لازم است.

توجه: در هر نوع رژیم غذایی غذاهای مجاز آن دسته عنوان شده است و ترکیب بندی اقلام غذایی جهت برنامه ریزی منوی غذایی بر اساس غذاهای مجاز هر گروه به عهده کارشناس تغذیه می باشد:

مایعات صاف 

جهت بیمارانی که رژیم مایعات یا رژیم مایعات صاف دارند سه وعده غذایی اصلی و سه میان وعده از مواد غذایی یا غذاهای مجاز، 

مطابق برنامه ریزی کارشناس تغذیه بیمارستان مانند آبگوشت صاف شده، فرنی، شیر، آبمیوه طبیعی، آب هویج، ماست رقیق شده، ژله، سوپ صاف شده، چای و عسل و... توزیع گردد.

جهت بیمارانی که نیاز به دریافت کالری و پروتئین بالاتری دارند روزانه ۹۰۰ میلی لیتر) در ۳ نوبت هر بار ۳۰۰ میلی لیتر (محلول خوراکی حمایت تغذیه ای (ONS) مانند فرمول‌های تجاری کامل (Formula Complete) در میان وعده یا بعد از وعده اصلی غذا به تشخیص کارشناس تغذیه به بیمار داده شود.

مایعات کامل 

جهت این بیماران غذاها یا مواد غذایی مانند شیر، چای و عسل، فرنی، عدسی، انواع سوپ ها، شله زرد، ژله، شیر برنج رقیق و... به تشخیص کارشناس تغذیه توزیع گردد.

جهت بیمارانی که نیاز به دریافت کالری و پروتئین بالاتری دارند بنا به تشخیص مشاور تغذیه یکی از روش های زیر به کار گرفته شود:

-روزانه ۹۰۰ – ۶۰۰ میلی لیتر (در ۲ تا ۳ نوبت هر بار ۳۰۰ میلی لیتر) محلول خوراکی حمایت تغذیه ای (ONS) مانند فرمول‌های تجاری کامل (Formula Complete) در میان وعده یا بعد از وعده اصلی غذا به تشخیص کارشناس مشاور تغذیه به بیمار داده شود.

-روزانه ۳۰۰ سی سی شیر بادام در میان وعده یا بعد از وعده اصلی غذا به تشخیص کارشناس مشاور تغذیه به بیمار داده شود.

-روش تهیه ۳۰۰ سی سی محلول شیر بادام: 

هفت عدد بادام درختی پوست گرفته شده همراه با یک قاشق غذاخوری عسل و با افزایش آب تا ۳۰۰ سی سی در مخلوط‌کن میکس گردد.

-روزانه ۶۰۰ میلی لیتر محلول Nog Egg در میان وعده یا بعد از وعده اصلی غذا به تشخیص کارشناس مشاور تغذیه به بیمار داده شود.

-روش تهیه ۳۰۰ سی سی محلول Nog Egg:

یک زرده و دو عدد سفیده تخم مرغ آب پز + شیر کامل (جهت بیماران تنفسی(۱ لیتر+ مغز) از انواع مغزها میتوان استفاده کرد (آسیاب شده ۲ قاشق غذا خوری+ عسل ۱ قاشق غذا خوری+ عصاره مالت ۱ قاشق غذاخوری

-جهت سایر بیماران (غیر تنفسی) از شیر کم چرب یا نیم چرب به جای شیر کامل استفاده شود.

نرم 

جهت بیماران غذاها یا مواد غذایی مانند شیربرنج، حلیم، پوره سیب زمینی، تخم مرغ آبپز، مسقطی، فرنی، پوره سبزیجات، پنیر، شله‌زرد، ژله، شیر، چای و عسل، عدسی، انواع سوپ ها و... به تشخیص کارشناس تغذیه توزیع گردد.

جامد 

جهت این بیماران کلیه غذاها یا مواد غذایی مجاز قابل استفاده در وعده صبحانه مانند نان معمولی یا سبوس دار، پنیر، شیربرنج، حلیم، سیب زمینی و تخم مرغ آبپز، حلوا شکری، فرنی، سبزیجات، شله زرد، ژله، شیر، چای و عسل، عدسی، انواع سوپ ها و... به تشخیص کارشناس تغذیه با در نظر گرفتن اصول تغذیه در این گروه از بیماران با استفاده از منو پیشنهادی و جدول غذایی پیوست توزیع گردد.

ناهار و شام

غذاهای پیشنهادی در نهار و شام بر اساس قوام غذا:

توجه: در هر نوع رژیم غذایی غذاهای مجاز آن دسته عنوان شده است و ترکیب بندی اقلام غذایی جهت برنامه ریزی منوی غذایی بر اساس غذاهای مجاز هر گروه به عهده کارشناس تغذیه می باشد:

مایعات صاف

سوپ صاف شده یا آب گوشت بدون چربی + آب میوه های طبیعی + ژله (اسیدی و ترش نباشد)

مایعات کامل 

 سوپ پر پروتئین + ماست پروبیوتیک

 سوپ سبزیجات و مرغ + روغن زیتون + ماست پروبیوتیک / دوغ

نرم

کته نرم، پوره مرغ یا بوقلمون یا گوشت، سیب زمینی آب پز یا پوره سیب زمینی، آب گوشت یا آب مرغ کم چربی، هویج پخته یا کدو حلوایی پخته، ماست پروبیوتیک، سوپ پر پروتئین، پوره سبزیجات، پوره مرغ یا گوشت، حلیم، نان تست دورگیری شده، خوراک لوبیا چیتی با گوشت یا مرغ چرخ شده، خوراک عدسی با گوشت یا مرغ چرخ شده و...

توجه: کارشناس تغذیه با توجه به غذاهای مجاز در این گروه، منوی غذایی موردنیاز را تنظیم می نماید.

جامد 

در این نوع از رژیم غذایی از انواع مختلف مواد غذایی و غذاها با رعایت نکاتی که به شرح ذیل به آن پرداخته شده است می توان استفاده کرد:

برای بیماران اورمیک، سوپ به عنوان پیش غذا سرو نمی شود (به دلیل محتوای پتاسیم بالا)

-حذف دورچین‌های خام و جایگزینی دورچین های پخته کنار غذاها شامل: لبو، کدو حلوایی، هویج، بروکلی، گل کلم، فلفل دلمه ای، گوجه فرنگی، اسفناج، شلغم

-استفاده از نارنج، لیمو، زیتون و گوجه فرنگی کنار غذا (با نظارت و آموزش نحوه شستشو) گوجه فرنگی بهتر است به صورت پخته یا کبابی همراه غذا سرو گردد چرا که فرآیند طبخ باعث افزایش زیست دسترسی به لیکوپن می گردد.

- حذف کوبیده گوشت و شنیسل و غذاهایی که ممکن است مرکز آنها خوب پخته نشود. (جوجه کباب در صورت تکه های ریز و پخت کامل بلامانع است).

- هفته ای ۲ تا ۳ بار ماهی در برنامه غذایی به خصوص برای بیماران

-تهیه سوپ های مقوی مانند سوپ کدو حلوایی، سوپ شیر و جو، خوراک لوبیا با قارچ، سوپ شیر و قارچ و... کنار وعده‌های غذایی

- اضافه کردن سبوس های بسته بندی به سوپ، آش، کوکو و کتلت 

- تهیه غذاهای نرم یا پوره برای بیماران بی اشتها یا ناتوان (دریافت گزارش مستمر از بخش در خصوص میزان دریافت غذایی بیماران)

- گنجاندن غذاهایی مثل پوره سیب زمینی پخته شده با پیاز و زردچوبه و یا به صورت کوکو سیب زمینی در برنامه غذایی

- حذف غذاهای سرد مانند الویه و ناگت از منوی غذایی پرسنل

- لازم است کلیه کباب ها اعم از جوجه یا کوبیده گوشت یا چنجه بعد از کباب شدن حداقل به مدت ده دقیقه بخار پز شوند تا از پخت کامل آن مطمئن گردند یا اینکه حداقل نیم ساعت در فر گذاشته شوند به طوری که دمای داخلی غذا حداقل ۷۰ درجه سانتی گراد باشد.

- سبزیجات پخته در انواع خورشت ها و دورچین ها مانند خورشت لوبیا سبز، خورشت کدو، خورشت به، خورشت بامیه، خورشت آلو اسفناج و خورشت کرفس که به صورت پخته و بدون سرخ کردن توصیه می شود.

- استفاده از روغن زیتون در وعده های غذایی روزانه در صورت امکان توصیه می‌شود.

- حذف روش سرخ کردن و استفاده از روش های بخارپز، آب پز و یا تفت دادن (ترجیحاً غذاها به صورت بخارپز، آب پز یا کبابی باشند).

- خودداری جدی از سرو غذاهای نیم پز

- استفاده از جوانه گیاهان (جوانه ماش، گندم و...) در دورچین های غذایی

- استفاده از نعنا و ریحان در دورچین های غذایی

- عدم استفاده از ادویه های محرک مانند فلفل و ادویه کاری

همچنین لازم به ذکر است که برخی غذاها بومی و خاص یک منطقه می باشند که بنا بر نظر کارشناس تغذیه و با رعایت اصول تغذیه در این بیماران می توان در منوی غذایی از آنها استفاده نمود.

میان وعده

با توجه به کاهش اشتهای این بیماران و از طرفی افزایش نیاز های تغذیه ای در این بیماران توزیع میان وعده الزامی است.

میان وعده برای بیمار و پرسنل می‌تواند شامل چای و عسل، عدسی، ژله میوه ای (ترش نباشد)، شیر برنج، پوره سیب‌زمینی، تخم مرغ آب پز و گوجه فرنگی، انواع میوه مانند سیب، پرتقال، لیمو شیرین، شیر کم چرب ترجیحاً پروبیوتیک و خرما، شیر کم چرب ترجیحاً پروبیوتیک و موز، پوره سیب، پوره خرما و عسل، پوره سیب و موز، شیر کم چرب ترجیحاً پروبیوتیک، شله زرد (شیرین شده با عسل)، سمنو، فرنی و انواع سوپ، آب میوه های طبیعی (پرتقال یا هویج)، پودرهای تجاری فرمول‌های کامل آماده و... باشد.

لازم به ذکر است که در بعضی از بیمارستان ها اکثرا برای میان وعده از شیر استفاده می شود، در این صورت می توانید آن را از وعده صبحانه حذف کنید.

- قهوه تازه و طبیعی فاقد هر گونه افزودنی به علت خاصیت وازدیالتوری برونش ها می‌تواند در کاهش دیسترس تنفسی موثر باشد (قبل از استفاده برای بیمار در مورد سابقه مصرف قهوه و آلرژی سوال کنید).

- مصرف شکر و قند ساده در این بیماران باعث افزایش دیسترس تنفسی و سرکوب عملکرد سیستم ایمنی می شود.

- مویز (کشمش قرمز) به خاطر داشتن مقادیر بالای دی هموگاما لینولنیک میتواند عملکرد ضد التهابی ریوی و کاهنده دیسترس باشد و جایگزین مناسبی برای قند می باشد.

- مصرف ترکیبات گریپ فروت یا سیر در بیماران کرونا ویروس که تحت درمان با داروهای آنتی ویرال هستند، ممنوع است و اثر درمان را کاهش می‌دهد.

- مصرف آجیل سویا بدون نمک به صورت پودر شده در کنار مغزها به علت داشتن پروتئین باال و آنتی اکسیدان در بهبود وضعیت بیماران می تواند موثر باشد.

انواع منو غذایی قوام جامد

انواع غذا 

زرشک چلو با مرغ، شوید/سبزی پلو با ماهی، چلو گوشت، چلو خورش قیمه، چلوخورش قورمه سبزی، چلوخورش بادمجان، چلوخورش کرفس، چلوخورش فسنجان، چلوخورش بامیه، چلو خورش آلو اسفناج، ته چین مرغ، استامبولی پلو، ماکارونی، باقالی پلو با گوشت، عدس پلو، لوبیاپلو

انواع سوپ یا آش

سوپ جو، سوپ ورمیشل، سوپ سبزیجات، سوپ قارچ، سوپ شیر، سوپ کدوحلوایی، سوپ کلم بروکلی، آش رشته، آش کشک، آش شله قلمکار، آش دوغ 

انواع دورچین 

بورانی اسفناج، بورانی بادمجان، بورانی هویج، نارنج، لیموترش، سبزیجات پخته یا بخارپز، ماست پروبیوتیک، پوره سبزیجات، پوره سیب زمینی، سالاد فصل، گوجه فرنگی کبابی، ژله

انواع خوراک

خوراک گوشت، خوراک مرغ، خوراک راگو، خوراک لوبیا، خوراک تاس‌کباب، شنیسل مرغ، کوفته تبریزی، خوراک ماهی کبابی، خوراک رولت مرغ، کتلت، کوکو سبزی/سیب زمینی

*نسخه دوم منوی غذایی برای بیماران مبتلا به کرونا با تلاش و مشارکت کارشناسان تغذیه بالینی سراسر کشور و زیر نظر اداره تغذیه بالینی معاونت درمان وزارت بهداشت با تمرکز کاربردی و اجرایی شدن نسخه اول این دستورالعمل در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۹ بازنگری و تدوین شده است.

منبع:ایسنا