منصور انصاری

نه به دار است نه به بار، اما مناقشه و مجادله اش آغاز شده است. حکایت از این قرار است که یکی از صادرکنندگان فراورده های لبنی به کشورهای همجوار خصوصا عراق، به رغم ارزان خریدن شیر دامداران طی یکی دو سال بحران قیمت شیر و بی توجهی به قیمت مصوب 1440 تومان برای هر لیتر شیر، حال که در عرصه رقابت در همین بازار کوچک، کفگیرش به ته دیگ خورده است و نمی تواند رقابت کند پیشنهاد داده است که دولت یک یارانه 200 میلیارد تومانی با عنوان «مشوق صادراتی فراورده های لبنی» به صورت عاجل تصویب  تا جذب بازارهای منطقه که به دشواری حاصل شده است، از دست صادرکنندگان این محصولات خارج نشود.گرچه این مبلغ از سوی وزارت جهادکشاورزی به هیات دولت پیشنهاد و تقاضا شده ولی هنوز مصوب و ابلاغ نشده است. اینکه این شرکت و تعداد دیگری از شرکت هایی که گفته می شود تا 600 هزار تن در سال صادرات فراورده های لبنی داشته اند و طی سالیان متمادی گذشته کمترین هزینه اطلاع رسانی برای مصرف فراورده های لبنی در داخل کشور انجام داده یا نداده اند و چگونه، در چه شرایطی و در بستر کدام امتیازات منطقه ای توانسته اند بازار و جایگاهی برای خود در چند کشور محدود منطقه دست و پا کنند، سرفصل بحث دیگری است، اما همین کافی است که گفته شود با کوچکترین تکانه و جابجایی مناسبات در منطقه یعنی قطع ارتباطات بازرگانی ترکیه و روسیه که ماجرایش را همگان می دانند و سرریز لبنیات کشور ترکیه به عراق و حضور چند کشور اروپایی در این کشور، بازار 600 هزار تنی صادرات فراورده های لبنی در مخاطره جدی قرار گرفته است. اگر از این ماجرا و اینکه پیشنهاد دهنده یارانه مشوق صادراتی کوچکترین ارزشی برای ارتقا فرهنگ مصرف داخل قائل نبوده و نخواهد بود و حتی توجهی به مصوبه وزیر مبنی بر خرید شیر 1440 تومانی نیز نداشته و ندارد، بگذریم، موضوع حفظ 600 هزار تن صادرات فراورده های لبنی در بازارهای منطقه یک ضرورت ملی است و فراتر از آنکه بگوییم یا بدانیم چه کسی می برد و چه کسی نمی برد و یا این موضوع چه تاثیری بر تحریک تقاضای خرید شیر خام تولید داخل دارد یا ندارد، می بایست مورد توجه دولت قرار گیرد. به عبارتی، اگر ما بر تاثیر فرایند پیچیده و چند وجهی دست یابی به بازار های صادراتی، البته نه به صورت موقت و مقطعی پی ببریم و بپذیریم که صادرات به طور اجتناب ناپذیری بر بازار داخل تاثیر می گذارد، آنگاه ابعاد و زوایای بحث های دیگر تا حدودی مشخص می شود. با این حال، از آنجا که نگارنده طی مطلبی کوتاه با عنوان «تخصیص 200 میلیاد تومان یارانه تشویقی صادرات فراورده های لبنی، ضرورتی عاجل» از این اقدام دفاع کرده بودم، دوستانی با نظرات متفاوت تماس گرفتند که می توان آنها را در 4 سرفصل تقسیم بندی کرد. یک گروه از صاحب نظران میگویند این پول در اختیار تعداد محدودی از شرکت های لبنیاتی قرار می گیرد و چیزی از آن به سایر شرکتهایی که نقش کمتری در صادرات دارند نمی رسد،  لذا نباید تخصیص یابد. این دوستان به نوعی نگران هستند که این یارانه، معادلۀ رقابت را در میان شرکت های تولید کننده به هم بزند. مثلا یکی از مسوولان انجمن صنایع لبنی با اشاره به این مشوق صاراتی می گوید: امید چندانی به توسعه بازارهای منطقه نیست و با این شرایط اختصاص مشوق های صادراتی به محصولات لبنی به تنهایی منجر به جذب مازاد شیر خام از بازار و افزایش صادرات نمی شود. 

گروه دوم می گویند: حال که قرار است دولت با هدف تحریک تقاضا برای خرید شیر خام این رقم را اختصاص دهد، چرا آن را مستقیم در اختیار خود دامداران قرار نمی دهد؟ دیدگاه سوم به مصداق تمثیلی که می گوید: «چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است»،  چنین نتیجه گیری می کند که این رقم باید در داخل و تمام و کمال برای ایجاد فرهنگ مصرف اختصاص یابد. گرچه این دیدگاه کاملا درست است و غفلت تاریخی و مزمن صنایع لبنی در عرصه فرهنگ سازی یکی از عوامل کاهش مصرف و بحران مازاد عرضه شیر خام شده است، اما بحث عاجل، جلوگیری از اضمحلال بازارهای منطقه است. 

دیدگاه سومی که به اشکال مختلف از سوی خوانندگان مطلب با نگارنده در میان گذاشته شد اینکه، بازار به دست آمده 600 میلیارد تومانی فراورده های لبنی در کشورهای منطقه، بازاری پایدار و ناشی از رقابت در کیفیت و قیمت نیست بلکه شرایط سیاسی ناپایدار موجب به وجود آمدن این بازار شده است و این تکانه 200 میلیاردی نیز به تثبیت این بازارها نخواهد انجامید. ایشان معتقدند که در واقع، این اقدام، تشویقی برای صادرات نیست بلکه بهره برداری چند شرکت لبنیاتی از یارانه دولتی بادآورده  است و تضمینی برای دو هدف موردنظر یعنی تثبیت بازار در کشورهای منطقه و مقابله با بحران قیمت و شیرمازاد دامداران نخواهد بود.

دیدگاه چهارم که در آن مقاله نیز مورد اشاره قرار گرفته است اینکه،  این یک موضوع ملی، و اعتباری است که به هر حال وارد بخش می شود و دولت را متوجه اهمیت صادرات می کند و اگر تخصیص نیابد از کیسه صنایع لبنی و دامداران به جاهای دیگر می رود. این دیدگاه معتقد است که این اقدام گرچه راهکاری قطعی نیست ولی به صورتی عاجل و به عنوان اقدامی موقت می تواند کارساز باشد چنانچه در چارچوبی تعریف شده، به نوعی کارخانجات فراوری مواد لبنی که از این یارانه استفاده می کنند را ملزم می سازد که میزان خرید شیر خام را کاهش ندهند و شیر خام با کیفیت را با قیمتی بالاتر خریداری، فرهنگ سازی مصرف شیر را در داخل گسترش و آمار افزایش صادرات خود را نیز برای تدقیق به صورت نمودار نشان دهند. در این صورت امکان انتفاع دامداری کشور فراهم خواهد شد.