گواتروژن به مواد غذایی گفته می‌شود که باعث ایجاد گواتر می‌شوند.

به گزارش سیمرغ، برخی از مواد غذایی حاوی ترکیباتی هستند که منجر به کاهش عملکرد تیروئید می‌شوند. بهتر است افراد مبتلا به کم کاری تیروئید این مواد غذایی مانند خانواده کلم، سویا، سیب زمینی شیرین و ... را در رژیم غذایی محدود کنند.

هیپوتیروئیدیسم و گواتر؛ مرتبط با کمبود هورمون‌های تیروئید

علت اصلی گواتر در تمام دنیا به دو مسئله مرتبط است: سوء تغذیه پروتئین - انرژی و کمبود ید. زیرا پروتئین و ید دو ماده اصلی هستند که تیروئید برای ساختن هورمون‌های خود نیاز دارد. خاک برخی از مناطق دنیا از نظر ید بسیار فقیر می‌باشد بالاخص مکان‌هایی که از دریا فاصله دارند. به همین علت گواتر اندمیک در چنین مناطقی بسیار شایع است. از جمله این مناطق کشور ایران می‌باشد. گواتر در سال‌های گذشته در کشور ما بسیار شایع بوده است که با یددار کردن نمک ها این مشکل برطرف شده است و گواتر در کشور ما تحت کنترل درآمده است. اما کم کاری تیروئید( چون علاوه بر میزان ید به عوامل دیگری از جمله زمینه های ژنتیکی هم وابسته است) همچنان در کشور وجود دارد.

نمک یددار

برای عملکرد صحیح غده تیروئید و فعالیت های بدن به روزانه 150 میکروگرم ید نیاز است. غذاهای دریایی بیشترین میزان ید را دارند. مثلا 90 گرم ماهی کاد 99 میکروگرم ید دارد. غذاهای دیگر هم به مقدار کمی ید دارند. اما با مصرف مواد غذایی معمولی نیاز افراد به ید برآورده نمی‌شود. بنابراین یددار کردن نمک‌ها ضرورت می‌یابد به طوری که هر نصف قاشق چای خوری نمک یددار، 142 میکروگرم ید دارد.

گواتروژن‌ها

گواتروژن به مواد غذایی گفته می‌شود که باعث ایجاد گواتر می‌شوند. این مواد فعالیت آنزیم تیروئید پراکسیداز که برای وارد کردن ید به هورمون‌های تیروئیدی لازم است را کاهش می‌دهند. گواتروژن‌ها بسیار متنوع هستند: تیوسیانین‌ها، برخی فلاوونوئیدها مانند کورستین، کامفرول و روتین و ... از آن جمله هستند.

تیوسیانین‌ها، مهمترین گواتروژن

تیوسیانین‌ها ترکیبات گوگردداری هستند که در انواع گونه‌های گیاهی یافت می‌شوند. تیوسیانین‌ها جذب ید توسط غده تیروئید را کاهش می‌دهند. زیرا تیوسیانین‌ها برای ورود به غده تیروئید با ید رقابت می‌کنند. ید اضافی در رژیم که به وسیله نمک یددار تامین می‌شود باعث پیروزی ید در این رقابت می‌شود. تیوسیانین‌ها در خانواده کلم به فراوان یافت می‌شوند، خانواده کلم شامل موارد زیر است: کلم برگ چینی، کلم بروکلی، کلم بروکسل، گل کلم، کلم برگ سفید، کلم برگ قرمز، کانولا، بروکلی چینی، کلم چینی، ترب کوهی، کلم پیچ، کلم قمری، دانه خردل، خردل سبز، تربچه، شلغم، واسابی، شاهی آبی، آروگولا و ... . همچنین از دیگر مواد غذایی سرشار از تیوسیانین می‌توان این موارد را ذکر کرد: سیب زمینی شیرین، کاساوا، ذرت، بذر کتان، لوبیا لیمنسیس و .... . تمام این گیاهان تا زمانی که زنده هستند و برداشت نشده‌اند تیوسیانین ندارند. اما با برداشت شدن، تیوسیانین‌ها تولید می‌شوند.

فلاونوئیدها، فراوانترین گواتروژن‌ها

بیش از 3 هزار نوع فلاوونوئید در ترکیب مواد غذایی کشف شده است که از جمله مهمترین آن‌ها می توان فلاوونوئیدهای موجود در دانه های سویا را نام برد. این فلاوونوئیدها عبارتند از: جنیستئین و دائیدزئین. فلاونوئیدهای سویا فعالیت تیروئید پراکسیداز را کاهش می‌دهند. نکته قابل توجه این است که حتی پختن هم از فعالیت گواتروژنیک سویا نمی کاهد. مطالعات متعدد اثرات ضد تیروئید سویا را به اثبات رسانده است. این مطالعات نشان می‌دهد نوزادانی که از فورمولاهای برپایه سویا استفاده می‌کنند، در خطر هیپوتیروئیدیسم و بیماری‌های خودایمنی تیروئید قرار دارند. وقتی یک نوزاد با کم کاری تیروئید متولد می‌شود باید مکمل‌های هورمون تیروئید به وی داده شود تا کمبود او جبران شود. متخصصان توصیه می‌کنند که این نوزادان از فورمولاهای حاوی سویا پرهیز کنند.

گواتروژن به مواد غذایی گفته می‌شود که باعث ایجاد گواتر می‌شوند. این مواد فعالیت آنزیم تیروئید پراکسیداز که برای وارد کردن ید به هورمون‌های تیروئیدی لازم است را کاهش می‌دهند.

در افراد بزرگسال نیز اگر دریافت ید ناکافی باشد باید مصرف سویا محدود شود. مثلا گیاهخواران به دلیل مصرف بیشتر سویا (حدود 3 برابر افراد عادی) بیشتر در معرض خطر کم کاری تیروئید قرار دارند. از دیگر مواد غذایی سرشار از فلاوونوئیدها می‌توان به ارزن اشاره کرد. ارزن در برخی مناطق دنیا به عنوان منبع غذایی افراد است. ارزن دارای فلاوونوئیدی به نام اپیگنین است که فعالیت تیروئید پراکسیداز را کاهش می دهد. این فلاوونوئید در مواد زیر نیز یافت می‌شود: بابونه، مرکبات، جعفری، پیاز، آبجو، جوانه گندم و .... .

خانواده کورستین

خانواده کورستین (که شامل کورستین، کامپفرول و روتین می‌باشد) از دو راه با متابولیسم هورمون های تیروئیدی تداخل دارند.

1. کاهش فعالیت تیروپراکسیداز: آنزیمی که برای وارد کردن ید به هورمون تیروئید لازم است.

2. کاهش فعالیت دیودیناز کبدی: آنزیم کبدی که برای فعالیت هورمون تیروئید لازم است.

- کورستین در پیاز، چای، بروکلی، مویز سیاه، سیب، انگور، بلوبری، جینکوبیلوبا و زردآلو یافت می‌شود.
- کامپفرول در چای، گریپ فروت، کاسنی و... وجود دارد و بیشتر از کورستین جذب می‌شود.
- روتین در گندم سیاه، مارچوبه، مرکبات و ... یافت می‌شود و کمتر از کورستین جذب می‌شود.

توصیه‌های غذایی برای افراد مبتلا به کم کاری تیروئید

1. مواد غذایی که در بالا عنوان شد را در برنامه غذایی خود محدود کنید.
2. گواتروژن‌های قوی مانند سویا، ارزن و گیاهان خانواده کلم را حذف کنید.
3. اگر غذاهای سرشار از گواتروژن در طول روز مصرف می‌کنید مطمئن شوید که روزانه 150 میکروگرم ید دریافت می‌کنید.
4. مواظب باشید بیش از حد از نمک ید دار استفاده نکنید.

با توجه به موارد فوق پس برای کم کاری تیروئید چه بخوریم؟  انتخاب مواد غذایی مناسب می‌تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش علائم این بیماری داشته باشد. مصرف غذاهای سرشار از ید مانند ماهی‌های چرب و لبنیات، سلنیوم موجود در آجیل‌ها و غلات کامل، و ویتامین‌های مهم مانند ویتامین D و B12 می‌تواند به بهبود عملکرد تیروئید کمک کند. همچنین، پرهیز از مواد غذایی مضر مانند غذاهای فرآوری شده و سویا می‌تواند تأثیر مثبتی بر تعادل هورمون‌های تیروئید داشته باشد.